Belma Akçura

Yeni medya düzeninde hâlâ yanıt aranan sorulardan biri şu: Mobil ağlar, geleneksel medyanın dönüşümü için altın bir fırsat mı, yoksa baş edemeyeceği kadar büyük bir tehdit mi?

Geleneksel medya sektörü bir yandan mevcut okur / dinleyici / izleyici kitlesini elde tutmaya çalışırken, bir yandan da kendisini besleyecek yeni tüketici ve gelir kaynaklarının arayışında. Dolayısıyla yeni medya düzeninde hâlâ yanıt aranan sorulardan biri şu: Mobil ağlar, geleneksel medyanın dönüşümü için altın bir fırsat mı, yoksa baş edemeyeceği kadar büyük bir tehdit mi?

Kadir Has Üniversitesi İletişim Fakültesi Yeni Medya Bölüm Başkanı İsmail Hakkı Polat son birkaç yıldır başta gazeteler olmak üzere geleneksel medyanın tüm mecralarında dijitalleşmenin etkilerinin hissedildiğini, sosyal medyanın çeşitliliği ve etkileşimle yeni kuşağın ezici çoğunluğunu adeta hipnotize ederek gazete, radyo ve televizyonlarla ilişkisine zaman ve olanak tanımadığını hatırlatıyor ve şöyle diyor:

“Aslında geleneksel medyanın söz konusu yeni kaynak arayışındaki en büyük engel, sektörün kendi köhneleşmiş zihniyetinde. Oysa dönüşüm yolculuğundaki NY Times, Guardian, WSJ, FT gibi başarılı dijitalleşme örneklerinde söz konusu

Medya ve sosyal medya üzerinden yapılan birçok araştırma; dünya genelinde özellikle azınlıklara yönelik nefret söyleminde bir artış olduğu yönünde. İsrail Diaspora Bakanlığı’nın yayımladığı yıllık raporda sosyal medyada hakaret, aşağılama ve düşmanlıklarda büyük artışın yaşandığı, buna paralel olarak fiziki saldırıların da arttığı belirtiliyor.

Rapora göre; ABD’deki seçim çalışmaları sırasında sosyal medya paylaşımlarında İsrail karşıtlığı ve Yahudi düşmanlığı yüzde 45’lere kadar yükseldi, Almanya’da antisemitist saldırılarda yüzde 50 artış yaşandı, İngiltere’de de bu oran yüzde 62’ye çıktı. Avrupa’da ırkçı partilerin varlığının nefret söyleminin artmasında da büyük bir etken olduğu düşünülüyor.

Türkiye’de durum biraz daha farklı. İletişim ve medya uzmanlarına göre, ülkemizde azınlıkların sosyal medyada kendini özgürce ifade etme oranının düşük olması tepki görme oranını da azaltıyor. Ayrıca medyada özellikle azınlık gruplarını hedef alan ırkçı, ayrımcı, önyargılı haber ve yazılar azalmakla birlikte, sosyal medyadaki paylaşımlar bu sorunun yeniden üretilmesi ve meşrulaştırılması konusunda hâlâ sorunlu bir alana işaret etmekte.

Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Gazeteciler

Sosyal medyada bir makalenin, haberin, videonun veya blog gönderisinin ya da başka bir içeriğin kanıtlarla desteklenen ve güvenilir bir kaynaktan alınmış gerçek bilgileri yansıtıp yansıtmadığını nasıl anlarız? Bu soruya yanıt bulmak amacıyla Teen Vogue Rockefeller Arşiv Merkezi, Rebecca Pitts’ten eleştirel düşünme, yalanların yayılmasıyla mücadele ve medya okuryazarlığına yönelik bir rehber sunmasını istedi. Söz konusu sunumu teyit.org sitesi Emek Akman’ın çevirisiyle “Kendinize şu soruları sorun” diyerek beş maddede özetliyor:

1- Haberi nereden buldunuz? Haberin ilk yayımlanma tarihi nedir? Eski haber mi, yeni bilgi olarak aktarılan eski bir yanlış haber mi? URL’yi de kontrol edin, sonunda .co görüyorsanız, bu muhtemelen sağlam bir kaynak değil.

2- Haberi gördüğünüzde verdiğiniz ilk tepki neydi? Yalan veya önyargılı, başka bir niyetle hazırlanmış haberler genellikle kışkırtmayı amaçlar. Ne kadar üzülür, korkarsanız haberi tıklama olasılığınız da o kadar artar. WNYC’nin yazı işleri müdürü Brooke Gladstone, “Bir haber sizi öfkelendiriyorsa, muhtemelen bu amaçla tasarlanmıştır. Şu veya bu nedenle yönlendirildiğinize dair bir işarettir” diyor.

Fikir birliği var mı?

3- Kim nemalanıyor?

Medya araştırmaları; insanların her zamankinden daha dağınık, yorgun ve akıllı telefonların esiri olduğunu ortaya koyuyor.

Columbia Üniversitesi’nin araştırmasından yola çıkarak son 10 yılda insanın teknolojiyle ilişkisini Axios’un kurucu ortağı Jim VandeHei ve medya raportörü Sara Fischer kaleme aldı.

Üzerinde düşünülmesi gereken en belirgin saptamaları ise; günlerimizi kaydırma, tıklama, silmeyle geçiriyor ama yeterince bilgilenemiyor oluşumuz üzerine.

Çarpıcı bilgiler

Araştırmaya göre; Chartbeat’in 1.2 milyar sayfası görüntüleniyor, Google’da milyarlarca arama yapılıyor, YouTube’da 13.8 milyar saatlik video paylaşılıyor, Facebook Messenger üzerinden 13 milyon sesli / görüntülü video görüşmeleri yapılıyor, WhatsApp üzerinden 50 milyar mesaj atılıyor, Twitter’a 500 milyon tweet atılıyor.

“Artık gerçeklerle yüzleşmemiz gerekiyor” diyerek araştırmaya yönelik analizler ise son derece çarpıcı bilgiler içeriyor: “Beyinlerimiz artık bataklığa dönüşmüş ve yeniden programlanmış durumda. Her ne kadar araştırmalar, bizlerin akıllı telefonlarımızı günde en az 50 kez kontrol ettiğimizi söylese de, gerçeğin bunun üç katı olduğunu biliyoruz.

Dijital medya üzerinde yaklaşık altı saat harcıyoruz. Son

Gazetelerin ilk sayfaları yolsuzluk, skandallar, işsizlik, suç, şiddet, felaketler ve terörizm ile ilgili haberlerle dolu.

Dünyada da böyle…

Folha Gazetesi’nin Ombudsmanı Paula Cesarino Costa, “Medya olumsuz haber önceliğini teşvik ediyor mu, yoksa iyi haber bulmak yerine izleyicinin kötü haber tercihine tepki mi veriyor?” sorusuna yanıt aradı.

Zor bir soru.

Costa, gazetecilerin okuyucularını tatmin etmeye çalışırken, karşılaştıkları zorluğun boyutunu ortaya koymak amacıyla iki farklı çalışmaya yer veriyor.

Birincisi; Pew Araştırma Merkezi’nin yaptığı bir araştırma. Amerika Birleşik Devletleri’nde son 20 yılı kapsayan haber tercihleri üzerine yapılan 165 ulusal araştırma birleştirildi.

Felakete ilgi yok

Araştırmaya göre; savaş ve terörle ilgili hikâyeler hakkındaki raporlar, 1986’dan bu yana en çok ilgi gören konuların başında geliyor.

Rüyasında küp küp altın görenler evlerini yıkıyor, belediyeden izin alarak ya da almayarak kazılar yapıyor, dinamitler patlatıyorlar… Bununla da kalmıyorlar; tarihi eserleri çalıyorlar, parçalayıp tahrip ediyorlar. Erzurum’da 1916 yılında Rus işgaline karşı Kargapazarı dağlarında direnirken şehit düşen 350 subay ve erin naaşlarının bulunduğu 100 yıllık geçmişi olan tarihi şehitliğin, define avcılarının talanına uğraması gibi…

Emlakçıdan Truva Tarihi

Medya ve internet sitelerinde define arayıcılarıyla ilgili çıkan haberlere baktığımızda definecilerin Anadolu’da neredeyse girmediği antik kent kalmamış. Eline harita, dedektör, dinamit alan herkes gördükleri her figürü define işareti sanıyor olmalılar ki; Anadolu’da boş buldukları tüm höyük, örenyeri ve nekropolleri dinamitlerle parçalamışlar.

Son olarak; arkeologlar dururken Bodrum’da bir emlakçının çıkıp 500 trilyon değerinde Truva hazinelerinin önemli bir bölümünün Bodrum civarında olduğunu söylemesi medyada geniş yer buldu. Ancak Milliyet haklı olarak haberi görmedi ve konuyu uzmanlarına sordu. Uzmanlar bilimsel hiçbir veriye dayanmayan bu tür açıklamalarla, tarihi eser kaçakçılığının teşvik edildiğini, bu tür söylemlerin her yerde

Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı; bir dönem kamu kurumlarında kadrolaşarak, devlet içinde devlet olan Gülen Cemaati’nin haksız gözaltı, soruşturma ve yargılamalarını dava konusu yaptı. Ankara 4. Ağır Ceza Mahkemesi tarafından kabul edilen “FETÖ Çatı İddianamesi”nde örgütün mağdur ettiği isimlere de yer verilince Milliyet konuyu “FETÖ’nün kararttığı hayatlar” manşetiyle yazı dizisi olarak sayfalarına taşıdı.
Milliyet muhabiri Mert İnan’ın iddianameden yola çıkarak hazırladığı yazı dizisinde mağdurlar listesi Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Genel Sekreteri Enver Arpalı’dan MİT’çi Kaşif Kozinoğlu’na, Yarbay Ali Tatar’dan Harbiye öğrencisi Erkan Eryiğit’e kadar uzanıyor… Hepsi de hukukun inandırıcılığını yitirdiği davalar… Dolayısıyla yazı dizisi; kamuoyuna karanlık bir dönemi hatırlatması, unutturmaması açısından son derece önemli…

Arpalı’nın intiharı

Örneğin cemaatin ilk operasyonu Van 100. Yıl Üniversitesi’ne… Dönemin Van Savcısı Ferhat Sarıkaya’nın talimatıyla yolsuzluk adı altında yapılan bu operasyonda,
Rektör Yücel Aşkın, Genel Sekreter Enver Arpalı tutuklandı. 11 Temmuz 2005’te tutuklanan Enver Arpalı hakkındaki suçlamaları onuruna yediremedi ve 13 Kasım 2005’te cezaevinde

İnsanları flulaştıran bir çağdayız… Özellikle de biz kadınları… Etrafımızdaki her şey netleşirken, kadınları giderek daha ‘silik’, daha ‘önemsiz’, daha ‘görünmez’ hale getiren bir çağ... Hayata dair her şeyin; her türlü kopuşun, bağın, umudun, var oluşun ya da başkalarının kimliklerinde yok oluşun birbirine düğüm ata ata birikmesi bundan... Dinleyicimizin olmamasından…

Erkek dünyasında özellikle de kamusal alanda bir kadının ‘kendi’ kalarak ve hatta emeğinin karşılığını alarak görünür hale gelmesi mümkün mü? Bunu mümkün kılanlardan biri Milliyet Gazetesi Haber Araştırma Müdürümüz Pınar Aktaş… Mesleki başarı ve tecrübesini; sadece gazetecilik alanında değil, kadın gazetecilerin yaşadığı sorunları ortaya koymak ve medyada kullanılan eril dilin değişimine katkıda bulunarak da sürdürüyor.

‘Cam tavan sendromu’

Aktaş aynı zamanda Türkiye Gazeteciler Cemiyeti bünyesinde oluşturulan Kadın Komisyonu Başkanı. Geçtiğimiz hafta Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin (TGC) Konrad Adenauer Stiftung (KAS) ile birlikte düzenlediği toplantıda Alman meslektaşlarımıza bu meslekte kadın olmanın zorluklarını anlattı… Son derece çarpıcı örnekler vererek… Türkiye’de kadın gazetecilere ve kadınlarla ilgili