Yalan haberleri anlamak mümkün

Sosyal medyada bir makalenin, haberin, videonun veya blog gönderisinin ya da başka bir içeriğin kanıtlarla desteklenen ve güvenilir bir kaynaktan alınmış gerçek bilgileri yansıtıp yansıtmadığını nasıl anlarız? Bu soruya yanıt bulmak amacıyla Teen Vogue Rockefeller Arşiv Merkezi, Rebecca Pitts’ten eleştirel düşünme, yalanların yayılmasıyla mücadele ve medya okuryazarlığına yönelik bir rehber sunmasını istedi. Söz konusu sunumu teyit.org sitesi Emek Akman’ın çevirisiyle “Kendinize şu soruları sorun” diyerek beş maddede özetliyor:

1- Haberi nereden buldunuz? Haberin ilk yayımlanma tarihi nedir? Eski haber mi, yeni bilgi olarak aktarılan eski bir yanlış haber mi? URL’yi de kontrol edin, sonunda .co görüyorsanız, bu muhtemelen sağlam bir kaynak değil.

2- Haberi gördüğünüzde verdiğiniz ilk tepki neydi? Yalan veya önyargılı, başka bir niyetle hazırlanmış haberler genellikle kışkırtmayı amaçlar. Ne kadar üzülür, korkarsanız haberi tıklama olasılığınız da o kadar artar. WNYC’nin yazı işleri müdürü Brooke Gladstone, “Bir haber sizi öfkelendiriyorsa, muhtemelen bu amaçla tasarlanmıştır. Şu veya bu nedenle yönlendirildiğinize dair bir işarettir” diyor.

Fikir birliği var mı?

3- Kim nemalanıyor? Sizin makaleyi okumanızdan kim kazanç sağlıyor? İlk olarak, haberi yayımlayan web sitesinin veya medya şirketinin adına bakın. Şirketin veya kuruluşun misyonunu bilmeseniz, bu bilgileri kolaylıkla bulabilir misiniz? Kuruluş veya şirket çok belirli ve dar bir gündemi destekliyor gibi görünüyor mu? Web sitesinin içinde nerede olduğunuza da dikkat edin.

4- Önyargılarınızı gözden geçirdiniz mi? New York City, Browning School kütüphanesinin müdürü Sarah Murphy öğrencilerinin neyi değil, nasıl düşünmeleri gerektiğine ilişkin bir eğitim olarak bir medya okuryazarlığı programı yürütüyor. Murphy’e göre; yazı, sizin bakış açınıza karşı olduğunda yanlışları görmek kolaydır. Ancak yazı önceden kabul ettiğiniz görüşlerinizi destekliyorsa, bu yazıdaki yalanları göstermek çok daha zordur.

5- Diğer kaynaklara baktınız mı? Çapraz referans çok önemlidir. Diğer yayınlar bu haberi nasıl aktarıyor? Saygın kaynaklar arasında genel bir fikir birliği var mı? Görüşme yapılan kişiyi ve kaynak olarak kullanılan kişiyi hesaba katmak gerekir. Bu kişi hikaye ile ilgili bir uzmanlığa sahip mi? Çeşitli bakış açıları göz önünde bulunduruluyor mu? Kandırılıp kandırılmadığınızdan emin değilseniz, diğer kaynaklara bakın. Doğru olmadığı açıkça belli olan bir şeyle karşılaştığınızda bunu yeniden paylaşmayın.

Haftanın fotoğrafı

Cehaletin olduğu yerde mizah vardır... İskoçya’da üniversite öğrencilerinin şaka olsun diye bir sanat sergisine bıraktıkları ananas, sanat eseri sanılarak cam vitrin içinde sergilendi. Öğrenciler insanların ananası gerçekten sanat eseri sanıp sanmayacağını görmek istemiş. Dört gün sonra geldiklerinde, ananasın hâlâ korumaya alınarak sergilendiğini görmek sanatın ne olduğunu ya da nasıl algılandığını anlamak açısından da önemli. Geçen yıl Modern Sanatlar Müzesi’nde yere bırakılan bir gözlüğün, ziyaretçiler tarafından postmodern bir eser sanılması gibi.

Bir övgü bir eleştiri

Tarihi ve değerlerimizi unutturmayanlardan bir de gazeteci Günel Cantak. 24 farklı ülkeden 7 binin üzerinde konuk çocuğu ağırlayan Gaziemir Belediyesi adına Ulusal ve Uluslararası Çocuk Şenliği’nin 20 yıllık serüveninin belgeselini çekti. Çantak “Barış Elçileri” isimli 45 dakikalık belgesel filmi 6 şehirde 32 söyleşi yaparak ve 82 kişiyle gerçekleştirdi. Bu tür gazetecilik faaliyetlerinin desteklenmesi, gelecek kuşaklara aktarılan her bilgi ortak toplumsal bilincimizi oluşturuyor.

Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi Türkiye’nin yeniden denetim sürecine alınmasına karar verdi. Karar 45’e karşı 113 oyla kabul edildi. HDP’li iki milletvekilinin kararın kabul edilmesi yönünde oy kullanması medyada geniş yer buldu. HDP İzmir milletvekili Ertuğrul Kürkçü haberimizde HDP milletvekillerini ırkçı ve aşırı milliyetçi çevrelere hedef gösterdiğimizi öne sürüyor. Türkiye medyasının genelinde karar siyasi olarak, yapılan oylama da aleyhte ve lehte şeklinde yorumlamışken bunu sadece Milliyet’e mal etmek de büyük hatadır. Ancak söz konusu karar iki milletvekilini haberin merkezine oturtmadan, öne çıkartmadan verilebilirdi. Aksi, Kürkçü’nün deyimiyle Milliyet gibi Türkiye’nin hafızası sayabileceğimiz bir yayın organı için kabul edilemez bir özensizlik sayılmalıdır.