Çanakkale Boğazı’nın son neferi: Bigalı Kalesi

Mert Çatalbaş x mert.catalbas@ktb.gov.tr - Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı Müzeler Koordinatörü

19 Şubat 1807’de Çanakkale’yi geçerek İstanbul’a demirleyen bir İngiliz filosu Boğaz’daki savunma sisteminin güçlendirilmesi gerekliliğini ortaya koymuştu. O tarihlerde Anadolu kıyısındaki Nara Burnu karşısında inşası süren Bigalı Tabyası’ndaki çalışmalara hız kazandırılır. 1815’e gelindiğinde yapılan düzenlemelerle yapıya günümüzdeki kale vasfı kazandırılmış olur. Kalenin inşası 1818 yılı sonlarında tamamlanır. Çanakkale Boğazı savunma hattının son neferi Bigalı Kalesi’nde 2017’de başlayan restorasyon çalışmaları 2021 yılında tamamlandı. Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı ve bünyesindeki bilimsel danışma kurulu üyeleri denetiminde yürütülen çalışmalar ile geleneksel yapım yöntemleri ve malzemelerinin kullanımı esas alınarak kalenin beden duvarları ve kuleleri ayağa kaldırılmış; çeşme ve cephanelik yapısı restorasyonu yapılarak tamamlanmıştır. Arkeolojik kazılarla temel izleri tespit edilen kışla binası da rekonstrüksiyon çalışmalarının ardından Çanakkale Muharebeleri sırasında silah tamirhanesi olarak kullanılan mekânın ruhunu yansıtan bir canlandırma alanıyla yeniden işlev kazandı. Arkeolojik saha araştırmalarında kale sınırları içerisinde yer alan kışla, büyük cephane, cami, çeşme ve mühimmat ambarına ait temel kalıntıları ile döşemeler ortaya çıkarıldı. Karakolhânelerin yerleri de bu çalışmalarla tespit edildi. Araştırmalar sonucunda, 19. yüzyılda kaleye yerleştirilen ağızdan dolmalı toplara ait madeni gülleler, Çanakkale Muharebeleri’nde kullanılmış havan mermilerine ait kalıntılar, askeri teçhizat parçaları, günlük kullanım eşyaları, farklı dönemlere ait Osmanlı sikkeleri ele geçirildi.

Silah tamirhanesi

Çanakkale Cephesi devam ederken Bigalı Köyü’nde kurulan silah tamirhanesinde görevli 14 tüfekçi ustası, 14 usta yardımcısı, 60 hizmet askeri ve iki emekli subay, ambarda toplanan 20 bin arızalı tüfeğin 17 binini 33 günde tamir edebilmiştir. İlerleyen zamanda bu tamirhanenin yetersiz kalması nedeniyle Kuzey ve Güney Grupları için 3’üncü Kolordu Silah Tamirhanesi’nin Bigalı Kalesi’ndeki kışlada açılmasına karar verilir. Resmi açılışı 16 Temmuz 1915 Cuma günü saat 18.00’de yapılan tamirhanede işlem gören silahların çoğunun nişangâh ve kundaklarından hasar aldığı, bu kısımların savaş sırasında yedek parça ve takım teminlerinin zorluğundan dolayı hurda tüfeklerin işe yarar malzemeleri kullanılarak onarıldığı kaydedilir. Atölyede çalışan yaklaşık 100 kadar personelin içerisinde birliklerden seçilen yetenekli neferler, farklı meslek gruplarından sivil Türk ustalar, subaylar ve Alman uzmanlar yer alıyordu. Arızalı tüfekler, mitralyözler, toplar, nakliye arabalarının koşum takımları hatta mevcut otomobillerin bakım ve onarımlarının gerçekleştirildiği alanda Çanakkale’den Antep Savunması’na uzanan kahramanlıkları ile ön plana çıkan Tüfekçi Yusuf Usta’nın hikâyesine de oluşturulan canlandırma alanında yer veriliyor.

Atış simülatörü

Dört yıllık yoğun bir çalışmayla ülkemizin mimari kültür envanterine kazandırılan Bigalı Kalesi 200 yılı aşkın tarihiyle kapılarını ziyaretçilerine açtı. Eceabat’a beş km mesafede bulunan yapının içerisindeki silah tamirhanesi canlandırmasında dönemin atmosferini soluyabilir, cepheye silah yetiştiren kahraman ustaların öykülerine tanık olabilirsiniz. Muharebeler sırasında kullanılan bir mavzerle atış deneyimi sunan simülatör de Bigalı Kalesi’nin misafirlerine sunduğu ayrıcalıklar arasında. Kaleden çıkarken Çanakkale’nin efsane komutanlarıyla hatıra fotoğrafı çektirmeyi unutmayın.