Son dakika... Savaşın ayak sesleri! Beklenen görüntüler geldi...
14.07.2020 - 16:34 | Son Güncellenme:
milliyet.com.tr
Azerbaycan-Ermenistan sınırındaki çatışmalarda çok sayıda can kaybı var, Azeri ordusu imha edilen Ermeni mevzilerinin görüntülerini dünya ile paylaştı.
Kökenleri neredeyse yüz yıl öncesine dayanan sorunda bir kez daha silahlar ateşlendi, Azerbaycan-Ermenistan sınırındaki çatışmalar üçüncü gününe girdi.
Azerbaycan Savunma Bakanlığı, Dağlık Karabağ nedeniyle 1990'lardan bu yana aralıklarla devam eden savaştaki yeni çatışmalarda yedi asker ve bir sivilin hayatını kaybettiğini bildiriyor.
Çatışmalarda şehit olan Azeri askerler arasında Tümgeneral Polad Heşimov ve Albay İlgar Mirzeyev ile iki binbaşı ve iki astsubay da var. Baku yönetimi, Ermenilerin 74 kez ateşkesi ihlal ettiğini, topçu atışlarının yanı sıra uzun menzilli sniper tüfeklerinin kullanıldığını açıkladı.
Azerbaycan Savunma Bakan Yardımcısı Kerim Veliyev, Ermenistan tarafındaki kayıpların ise 100'ü bulabileceğini söylüyor. Erivan yönetimi ise, çatışmalarda Ermeni ordusundan bir binbaşı ve bir yüzbaşının öldüğü bilgisini başlattı.
Amerikan Associated Press (AP) haber ajansı, çatışmalarda iki taraftan yaşamını yitirenlerin sayısının 14'ü bulduğunu aktarıyor.
Ermenistan saldırısını püskürten Azeri ordusu, imha edilen Ermeni mevzileri, radar istasyonu, depolar, tank ve zırhlı araçlara ait görüntüleri de yayınladı.
Çatışma haberleri gelir gelmez, beklendiği gibi Türkiye Azerbaycan'a net şekilde desteğini açıkladı. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, "Ermenistan'ın yaptığı kabul edilemez, aklını başına toplasın. Azerbaycan yalnız değildir" dedi.
AK Parti Sözcüsü Ömer Çelik ise, Pazartesi günü ''Ermenistan ayağını denk alsın" ifadesini kullandı.
Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar ise, bugün "Saldırgan tutumunu sürdüren Ermenistan’a karşı Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerinin yanında durmaya, Azeri kardeşlerimize desteğe devam edeceğiz" diye konuştu.
Reuters haber ajansı, çatışmaların uluslararası toplumda endişeye yol açtığını duyurdu. Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres, çatışmalardan derin endişe duyduğunu belirterek taraflardan gerginliği azaltmalarını istedi.
Taraflara itidal çağrısı yapan Rusya adına açıklama yapan Kremlin sözcüsü Dmitriy Peskov, "Tarafları ateşkes süreci çerçevesindeki yükümlüklerine uymaya çağırıyoruz" dedi. Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ise, Moskova'nın arabuluculuk yapmaya hazır olduğunu söyledi.
Çatışma Washington'da da yankı buldu. Saldırıları kınayan ABD Dışişleri Bakanlığı, "Tarafların güç kullanmayı derhal bırakmalarını, şiddetin daha fazla tırmanmasını önlemek için aralarında doğrudan iletişim kurarak ateşkese uymalarını istiyoruz" açıklamasını yaptı.
Güney Kafkasya’da 4 bin 400 kilometrekarelik bir alanı kapsayan Dağlık Karabağ (Yukarı Karabağ), Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki en büyük sorun olarak yıllardır çözüm bekliyor.
Peki, ikisi de eski Sovyetler Birliği ülkesi olan Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki Dağlık Karabağ sorununun tarihçesi ne? 'Dağlık Karabağ' bölgesinin kelime kökeni birkaç farklı dilin karışımından oluşuyor. İsminin içinde bulunan birkaç dil bile, bölgenin tarih boyunca farklı kültürler arasındaki geçişkenliğe nasıl maruz kaldığını başlıbaşına gösterir nitelikte.
İngilizcesi Nagorny (ya da Nagorno) Karabakh. 'Nagorny' kelimesi Rusçada 'dağlık' (нагорный), anlamına geliyor. Azerbaycancada da, tıpkı Türkçe'deki gibi 'dağlık' anlamına gelen 'dağlıq' ya da 'yukarı' anlamına gelen 'yuxarı' kelimeleri ile anılıyor. Karabağ ise, Türkçe ve Farsçada ortak bir kelime olup, 'siyah bahçe' demek.
Azerbaycan ve Ermenistan’ın 1922’de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne katılmasıyla Dağlık Karabağ, kabullenilmiş görünen, ancak Ermeniler tarafından benimsenmeyen bir yapıya evrildi. 1923’te Azerbaycan Cumhuriyeti’ne bağlı otonom bölge statüsü verilen Dağlık Karabağ'da, bölgede yaşayan etnik Ermenilerin, Azerbaycan yönetiminden duydukları rahatsızlığı zaman zaman gündeme getirmelerine rağmen, Sovyet sisteminin durma noktasına geldiği 1980’lerin sonuna kadar statüko korundu.
Sovyetler Birliği’nin son lideri Mihail Gorbaçov’un tıkanan sistemin önünü açmak için 1985’te başlattığı açıklık (glasnost) ve yeniden yapılanma (perestroika) süreciyle beraber, Kafkasya’nın bütün sorunlu alanları gibi Dağlık Karabağ da gün ışığına çıktı.
Sovyet yönetiminin her geçen gün zayıflayan otoritesini değerlendiren Dağlık Karabağ Otonom Yönetimi, 1988’de Ermenistan Cumhuriyeti’ne bağlanmayı talep etti. Bu talep karşılık bulmazken Azerbaycan ile Ermenistan’ın 1991’de bağımsızlıklarını ilan etmelerinin akabinde Dağlık Karabağ Ermenilerinin ayrılma girişimleri de yoğunlaştı.
Bu dönemde Karabağ'daki Azeri nüfusu zorunlu göçler nedeniyle yüzde 20'ye kadar düşmüştü. 10 Aralık 1991’de yapılan ve bölgede kalan Azerilerin boykot ettiği referandumda Ermeniler, Azerbaycan’dan ayrılmak için oy kullandı. Referandumun ardından Dağlık Karabağ’ın bağımsızlığı ilan edildi, ancak bu girişim uluslararası toplumda karşılık bulmadı.
Ermenistan ordusunun desteklediği Dağlık Karabağ Ermenileri ile bölgede yaşayan Azeriler arasındaki gerilim, bağımsızlık ilanıyla gittikçe yükseldi. Çıkan çatışmalar, 1992’de Ermenistan ordusu ve Dağlık Karabağlı Ermeniler ile Azerbaycan ordusu arasında sıcak savaşa dönüştü.
Kafkasya coğrafyasında Sovyet sonrası dönemin ilk büyük çatışması konumundaki Dağlık Karabağ Savaşı, 1994’te son buldu. Savaş nedeniyle yaklaşık 30 bin kişi hayatını kaybetti.
Dağlık Karabağlı Ermeniler, savaş sonunda bölgenin tümünün kontrolünü ele geçirdikleri gibi komşu yedi bölgeyi (rayon) de işgal ettiler. Böylelikle Dağlık Karabağ ile Azerbaycan'ın doğrudan temas noktaları oldukça sınırlandı.
Dağlık Karabağ sorunu akademik çevrelerde yıllardır 'donmuş çatışma' olarak nitelendiriliyor. Aralıklarla devam eden çözüm müzakerelerine rağmen hem Dağlık Karabağ-Azerbaycan temas hattında hem de Azerbaycan-Ermenistan sınırında, karşılıklı ateşkes ihlalleri sık sık tekrarlanıyor. 2014'ün Ağustos ayında 20 yılın en kanlı çatışmaları yaşandı. Dağlık Karabağ sınırında iki gün süren çatışmalarda 13 Azerbaycan askeri öldü. Ermenistan Savunma Bakanlığı da 20 askerinin öldüğünü açıkladı.
Savaşın götürüleri
Yarım milyon mülteci Azerbaycan ve Ermenistan'a sığındı, yaklaşık bir milyon insan zorla yer değiştirmek zorunda kaldı.
Savaşın götürüleri
Dağlık Karabağ çatışmaları başlamadan önce varolan bazı kasaba ve köyler tamamen terk edildi ve harabeye döndü.
Savaşın götürüleri
Azerbaycan topraklarının yüzde 14’ünden fazlası halen işgal altında.
Savaşın götürüleri
Azeriler bölgenin tarihsel olarak kendi kontrolünde olduğunu ve dolayısıyla kendilerine ait olduğunu iddia ediyor; Ermeniler ise bölgede hep Ermenilerin yaşadığını ve Azeri yönetiminin gayrimeşru olduğunu savunuyor.
Savaştan sonra
İç mesele olarak görüldüğünden dış müdahale konusunda diğer devletler gönülsüz davrandı.
Savaştan sonra
İhtilaf, Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanması dolayısıyla 1992’den itibaren devletlerarası bir hale büründü.
Savaştan sonra
Azerbaycan’da savunma harcamaları 2003’ten bu yana her yıl yaklaşık yüzde 50 oranında arttı.
Savaştan sonra
2012’de savunma harcamaları, Azerbaycan’ın toplam kamu harcamalarının beşte birini oluşturur hale geldi. Ermenistan da Rusya’nın yardımıyla cephaneliğini genişletti.
Savaştan sonra
Hem Azerbaycan'da hem de Ermenistan'da, geçmişe dair olaylarla ilgili bir bellek oluşturmuş durumda. Azerbaycan 2022 yılında Hocalı Katliamı'nın 30. yıldönümünü anacak. Ermeniler ise her yıl 'Sumgayıt Pogromu' için törenler düzenliyor.
Savaştan sonra
Tam sayılar net olarak bilinmemekle beraber, küçük yerleşimler ile Laçin ve Kelbecer’in nüfusunun toplamda yaklaşık 14 bin kişi olduğu sanılıyor.
Savaştan sonra
AGİT Minsk Grubu eş başkanlarına göre 2005 yılından bu yana nüfusta belirgin bir artış yok.
Savaştan sonra
Bölgeye yerleşen etnik Ermeniler altyapıya, ekonomik faaliyetlere ve kamu hizmetlerine kısıtlı bir erişime sahip. Birçoğunun kimlik belgeleri de eksik.
Savaştan sonra
Sorunun en zayıf yeri 175 kilometre uzunluğundaki temas hattı. Mayın tarlalarıyla dolu bu hat, Birinci Dünya Savaşı siperlerini andırıyor.
Savaştan sonra
Temas hattına Ermeni tarafından 30 bin, Azerbaycan tarafından ise bu sayıdan biraz daha fazla asker konuşlandırılmış durumda.
Müzakere süreci
AGİT Minsk Grubu aracılığıyla yürütülen müzakereler zorlu geçiyor; zira liderler uzlaşıya yaklaşsa da ülkelerinde kamuoyunun isteklerini karşılayamama endişesiyle geri adım atıyor.
Müzakere süreci
Dağlık Karabağ Azerileri ve Ermenileri sürece etki edemiyor. Ermenistan ve Azerbaycan kamuoyunun süreç üzerinde, bölgenin yerlilerinden daha çok etkisi var.
Müzakere süreci
Minsk Grubu eş başkanlarının sözcüsü ya da medya sekreteri yok. Bu nedenle de görüşmeler medyada az yer alıyor.
Müzakere süreci
Rusya, önceden Ermenistan’a yakın bir pozisyon almışken, artık Azerbaycan’a ve Ermenistan’a eşit uzaklıkta durmayı tercih ediyor. Bu strateji Ağustos 2008’de Gürcistan’la yaşanan savaşın ardından güçlendi. Stratejik öncelik Gürcistan’ın tecrit edilmesi haline dönüştü.
Müzakere süreci
Dağlık Karabağ Sorunu ABD için, Orta Doğu’daki çatışmalardan daha az öneme sahip. Kongre’deki Ermeni lobisi, Hazar Denizi Havzası enerji güvenliği, ‘terörle mücadele’ ve Afganistan’a uçuşlarda Azerbaycan hava sahasını kullanabilmesi ABD için öncelikli konular.
Müzakere süreci
Azerbaycan’ın olası anlaşmadan beklentisi, işgal altındaki toprakların geri verilmesi. Ermenistan’ın olası anlaşmadan beklentisi Karabağ Ermenilerine güvenlik garantisi verilmesi ve bağımsızlık oylaması yapılması.
Müzakere süreci
Anlaşmanın Azerbaycan için kaygı verici tarafı, 'bağımsızlık' seçeneğinin referanduma götürülmesi.
Müzakere süreci
Anlaşmanın Ermenistan için kaygı verici tarafı, Ermenistan ile Dağlık Karabağ topraklarını birbirine bağlayan Laçin Koridoru'nun korunamaması ve uluslararası güvenlik garantilerinin bölgede kendi etkisini azaltması.
