Ankara'da çarklar dönüyor: İlk adımlar ilk kadro...

Kıbrıs’ta EOKA saldırılarına karşı kurulan Türk Mukavemet Teşkilatı’nın (TMT) Türkiye’den subay ve malzeme ile güçlendirilmesi kararlaştırıldı. Bunun için beş kişilik bir subay grubu belirlendi. Kıbrıs’a gönderilen subay ekibinin başındaki isim olan Yarbay Ali Rıza Vuruşkan, İş Bankası müfettişi; yardımcısı Yüzbaşı Mehmet Özden ise müfettiş yardımcısı sıfatlarını ‘maske’ olarak kullandı.

Rauf Denktaş da Dr. Fazıl Küçük ile 1958 Ocak ayının ilk günlerinde Ankara’ya yaptıkları ziyarette, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ile görüşürler. Denktaş bu görüşmede “TMT adında bir teşkilat kurduklarını, bu teşkilatın da uzman subay ve malzemeyle takviye edilmesi gerektiğini” Zorlu’ya aktarır. Zorlu da bu konuyu Seferberlik Tetkik Kurulu’na iletir. Bundan sonra yaşanan gelişmeleri de Vuruşkan şöyle anlatır:

‘KIBRIS’A GİTMEYE HAZIRDIM’

“TMT’nin uzman subay ve malzeme ile takviye edilmesi konusu aylar önce Seferberlik Tetkik Kurulu’na iletildi. Kıbrıs davasının alevlendiği günlerden itibaren gerek General Karabelen’e ve gerekse Kurmay Başkanı Albay Eyüp Merter’e Kıbrıs’a gitmeye ve dövüşmeye hazır olduğumu her vesileyle söylemiştim.”

‘LİSTENİN BAŞINDA ADIM VARDI’

“Hükümetin Kıbrıs’taki yer altı teşkilatını subay ve malzeme ile takviyeye karar vermesi üzerine ve bu vazife karargâhımıza verilince Paşa ve Kurmay Başkanı benden subay tavsiye etmemi istediler ve ben de başa kendimi yazarak (11 kişilik-ÖŞ) malum listeyi 21 Haziran’da verdim. Öteden beri bu işe gönüllü olduğumu General’e ve Kurmay Başkanı’na söyleyegeldiğim için bu listenin başında benim ismim vardı; 

Bunlardan ikisi; Binbaşı Şefik Karakurt ve Yüzbaşı İbrahim Akıneri mukavemetçi olarak yetişmiş değillerdi. Fakat ikisi de bu hizmete kısa zamanda intibak edebilecek kabiliyette insanlardı. İbrahim Akıneri, Kore’de benim taburumda idi. Kahramanlığının şahidi idim. Binbaşı Karakurt’u ise Erzurum’da merkez Komutanlığı’nda görevli iken bir nebze görmüş fakat onu çok dinlemiştim. Bu iş için biçilmiş kaftandı.”

‘MEVCUT 7’YE DÜŞÜRÜLDÜ’

“Ben listeyi verdikten sonra üstelememeyi uygun buldum. Sonradan anlaşıldı, gerek General ve gerekse Kurmay Başkanı, Kıbrıs’a gönderilecek heyetin ve oradaki teşkilatın liderliği için beni gayet uygun bulmakla beraber Jusmmat J3 Özel projeler kısmının sıkı iş birliği halinde bulunduğumuz ve aynı binada çalıştığımız Amerikalı subayları kuşkulandırmamak için beni listeden çıkarmışlar. Ayrıca karargâhımızdaki hemen hemen bütün subaylara Kıbrıs’a gitmeye istekli olup olmadıklarını sormuşlar... (Burada göreve gitmek istemeyen ve bir de maddi kazancının ne olacağını soran isimlerin adları verilmiş, listeden onlar çıkarılmış, başka isimler eklenmiş-ÖŞ) Mevcut 11’den 7’ye düşürülmüştü. Amerikalıların kuşkulandırılması riski göze alınarak benim ismim yeniden ‘TMT Lideri’ olarak Kıbrıs’a gönderilecek subay listesine dahil edilir. Bu listeye dahil olanlardan bir ben Ankara’daydım.”

Kıbrıs’a gönderilecek olan subayların listesini hazırlayan Yarbay Rıza Vuruşkan, bu listenin Genel Kurmay Başkanlığı’na iletilmesini, anılarında şöyle anlatır: 

“2. Reis Korgeneral Salih Çoşkun’a bu listeyi takdim etmek için Kurul Başkanı Tümgeneral Daniş Karabelen’le beraber gitmiştik. 14 yedek subay dahil her kesim maskeyi Hariciye Vekaleti’nden verilen kontenjan dahilinde tayin ve taksim ettik. Korgeneral beni Lefkoşa’daki İş Bankası’na memur olarak vermek istedi, itiraz ettim, Konsolosluk’ta memuriyet istedim. General, ‘Konsolos senden gençtir, geçinemezsin’ dedi. Oraya niçin gittiğimi bildiğini, bu bakımdan endişelerinin bahis mevzuu olamayacağını temin ettim. Konsolosluk memurluğu maskesinin bana daha geniş hareket serbestisi sağlayabileceğini, ayrıca evrakın konsoloshanede daha iyi muhafaza edilebileceğini izah ettim, kabul etti. Takriben  14 yedek subaya da öğretmenlik ve banka memurluğu verildi.”

Yarbay Rıza Vuruşkan, Genelkurmay Başkanlığı ve Dışişleri Bakanlığı’na iletilen Kıbrıs’a gönderilecek subay listelerinde yer alan ve Ankara’da bulunmayan subayların onayını almak ve onlara resmen teklifte bulunmak üzere, 28 Haziran 1958 günü Ankara’dan ayrılır.

ACİL OLARAK ANKARA

Temaslarını tamamlayan Yarbay Rıza Vuruşkan, 6 Temmuz 1958 gününe kadar İzmir’de kalır. 6 Temmuz 1958 günü Seferberlik Tetik Kurulu Başkanı General Daniş Karabelen tarafından “acil” olarak Ankara’ya ya çağrılır. Türk hükümeti “harekete geçin” emrini vermiştir. “Muvazzaf subay” listesi, Vuruşkan’ın temaslarının sonuçları dikkate alınarak beşe düşürülür.

KIBRIS’A YOLCULUK, KÖTÜ ŞANS

Gereken hazırlıklar tamamlandıktan sonra, Vuruşkan ile Özden 31 Temmuz 1958 Perşembe günü, Ankara’dan Lefkoşa’ya hareket eden THY uçağına binerler. Lefkoşa’ya vardıklarında kendileri için hazırlanan eve yerleşirler. Vuruşkan ile Özden, 1 Ağustos sabahı ise İş Bankası’na giderler.

“Biz gitmeden iki gün evvel Banka Müdürü Dündar Bey’in babası ağır rahatsızlık geçirmiş. Acele İstanbul’a çağırmışlar. Sonra vefat etmiş babası. Yani gittiğimiz zaman Banka Müdürü de yok orada. Neyse, bankaya gittik. Rahmetli Ali Vasıf bey vardı, İş Bankası Müdür Muavini. Daha önce haber vermişler böyle bir adamın geleceğini. Bir telaş. Ali Vasıf Bey bilmiyor veya biliyordu da bana söylemiyor. Onu bilmiyorum. Bir telaş filan. Biz Banka Müdürü’nün İstanbul’a gittiğini orada öğreniyoruz. Bankayı da teftiş etmek lazım. Ben, Ali Vasıf Bey’e dedim ki; bizim buradaki işimiz biraz uzun sürecek. Onun için esaslı teftişi bugün yapmayacağım, yalnız kasa durumlarını tespit edeceğim. Bütün paraları dizdirdi, sayması kolay olsun diye. Biz de kâğıt hazırladık, o saatte ne kadar para var diye, böylece teftişi tamamladık. Sonra Dündar Bey geldi. Babası vefat etti. O zaman onun yardımı ile işleri yürütmeye başladık. O derdi ki bize ‘Şu dosyası isteyip, inceleyeceğiz deyin’ Ben ilgili memuru çağırırdım, ‘Şu dosyayı getir’ derdim. Neyse, öyle bir tiyatrovari idare ettik.”

3 GÜN SONRA GELEN ‘ATEŞ-KES’

12 Temmuz ile 19 Temmuz arasında altı Türk köyünde katliamlar yapan EOKA Lideri Grivas, gelen baskıların ardından 4 Ağustos akşamı “ateş-kes” ilan etmeye mecbur kalır. EOKA’nın “ateş-kes” çağrısını değerlendiren TMT Lideri Vuruşkan, 5 Ağustos günü yayınlanan TMT bildirisinde “bütün gruplara ikinci bir emre kadar ateş-kes emri verdiğini” duyurur.

YENİ DÖNEM

Türk Mukavemet Teşkilatı’nın, 5 Ağustos 1958 tarihli “ateş-kes” emrinden sonra TMT mücadelesinin yeni dönemi başladı. Vuruşkan işe dört elle sarıldı, Lefkoşa, Mağusa, Larnaka, Limasol, Baf, Lefke, Erenköy, Yeşilırmak, Serdarlı ve Boğaz’da, Bayraktar’a bağlı 10 sancaktarlık oluşturuldu. Vuruşkan Kıbrıs’ta yaklaşık 2.5 sene görev yaptı, o süre zarfında her Türk köyünün kale kadar sağlam olmasını sağladı.

LİSTE VE MASKE GÖREVLER DEĞİŞİYOR

Seferberlik Tetkik Kurulu’nun hazırlamış olduğu Kıbrıs’a gönderilecek subaylar listesi, Genel Kurmay Başkanlığı’na iletilirken, Kıbrıs’a ilk önce Yarbay Rıza Vuruşkan ve Yüzbaşı Mehmet Özden’in gönderilmesi kararlaştırılır. Son anda yapılan bu değişiklikle de maske görevleri değiştirilmiş ve Yarbay Rıza Vuruşkan’ın “İş Bankası Müfettişi”, Yüzbaşı Mehmet Özden’in ise “Müfettiş Yardımcısı” olarak Kıbrıs’a gönderilmesine karar verilmiştir. Yarbay Rıza Vuruşkan, Türk subaylarının Kıbrıs’a gönderilmesinde acele edilmesinin ve maske görevlerinin değiştirilmesi nedenlerini de şöyle anlatır:

‘İŞ BANKASI İŞİ BİTİRMİŞ’

“Bana, esas daha rahat çalışabilmek için orada konsoloshanede bir görev vermeyi düşünüyorlardı. Çünkü oradaki memurların bir diplomatik dokunulmazlığı yoktu ama diğer memurlardan, bu konsoloshanedeki memurlar bir ölçüde biraz daha barınaklı sayılırdı. Fakat Kıbrıs’ta olaylar  alevlenmeye başlayınca acele edildi. İlk defa da bu işe birisini göndermeye hazır olduğunu bildiren İş Bankası olmuştu. Kadro tespit edilmiş. Bir tane İş Bankası’na veririz, iki tana Konsolosluğa veririz, bir tane buraya veririz diye. Fakat subayları Kıbrıs’a gönderebilmek için bir takım hazırlıklar filan lazım. İşte, İş Bankası bu işi bir an evvel bitirmiş.”

BAYRAKTAR’IN NOT DEFTERİNDEN...

“14 Temmuz, pasaportlarımızı aldık. Ben Ali Conan ismiyle İş Bankası müfettişi olarak, Yüzbaşı Mehmet Özden de müfettiş muavini ve Necdet Bayazıt ismiyle gideceğiz. Bankacı değiliz, bir şey değiliz, bu konuda hiçbir şeyimiz yok. Neyse, İş Bankası’na gittik. Orada bir genel Müdür Muavini vardı veya Teftiş Kurulu Başkanı’ydı. O, bizi bankacılık konusunda birkaç gün eğitti. Nasıl teftiş yapılır diye kaba taslak eğitti. Banka Müdürü’ne de (Dündar Nişancı) haber vermek, açıklamak zorunda kaldılar. Tanıştırdılar. Bazı aksaklıklar çıkmasın diye. Son günlerde ona da söylediler. Buna yardım et dediler. Banka müfettişi olmak kolay mı? Neyse, burada hazırlandık.”

PORTRE: İLK BAYRAKTAR ALİ RIZA VURUŞKAN

TMT’nin ilk Bayraktar’ı Ali Rıza Vuruşkan’dı. Önce kod adından başlayayım: Conan aslında soyadı değil Kore’de bir tepenin adıdır. 1958’de yarbay rütbesinde bulunan Ali Rıza Vuruşkan, Kore’de savaştığı dönemde o tepede Türk askerinin kahramanlıklarının önemli isimlerinden birisi olmuş, gerilla savaşı konusunda büyük tecrübe kazanmıştı. 1912 yılında doğan Ali Rıza Vuruşkan’ın Kore ve TMT’nin ilk Bayraktar’ı olmasının dışında Kıbrıs’ta bir kez daha cephede görev aldığı biliniyor. 1960 darbesinden sonra pasif görevlere atanan Vuruşkan, 1964’te Rum kuvvetlerinin Erenköy bölgesine yığınak yaptığı haberleri üzerine stratejik öneme sahip bu bölgenin savunmasını güçlendirmek amacıyla tekrar Kıbrıs’a yollandı ve Erenköy direnişini komuta etti. Dönüşünde terfi tartışmalarının ardından emekli oldu. 15 Şubat 1979 tarihinde vefat etti.

YARIN: 27 MAYIS’IN KIBRIS’A MALİYETİ