Tsunami senaryosunda riskli noktalar
Deprem en büyük korkumuz. Başta İstanbul olmak üzere birçok kentte, olası depremin yol açabileceği felaketler, yüreğimizi ağzımıza getiriyor. Hepimizi endişelendiren depreme bağlı felaket senaryolarından biri de tsunami. Tarihsel kayıtlar Türkiye coğrafyasında çok sayıda tsunami yaşandığını, hatta büyük İstanbul depreminde tsunami dalgalarının, surları aşacak kadar büyük olduğunu gösteriyor.
Heyelan olursa!
Kuzey Anadolu Fay hattının tabanından geçtiği Marmara Denizi, tsunami açısıdan en riskli denizlerimizden biri. Olası bir depremde, deniz tabanında heyalan yaşanma ihtimali, Marmara çevresinde yaşayan milyonlarca insan için büyük tehdit unsuru. Jeolog Prof. Dr. Celal Şengör, heyelan yaşanması durumunda, Marmara kıyılarına 7 metre büyüklüğünde tsunami dalgalarının vurabileceğini belirtiyor. Şengör’ün verdiği bilgiye göre bu parametre, Türk Hava Kuvvetleri’nin talebiyle yapılan araştırmadan elde edilmiş. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü’nün hazırladığı rapor da, geçmişte İstanbul’u vuran 6 metrelik dalgalardan söz ediyor.
Risk en çok hangi bölgede?
Enstitüye bağlı, Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Değerlendirme Merkezi’nin çalışması, tsunami modelleme çalışmalarına göre tsunami olasılığının en yüksek olduğu bölgenin, Edremit-Kaş arasında kalan bölüm olduğuna işaret ediyor. Tabii bu oldukça geniş bir alan. Bu bölgede Balıkesir, İzmir, Aydın ve Muğla’ya bağlı yüzlerce deniz kıyısı yerleşim alanı var. Ege Denizi’nin depremsellik açısından oldukça aktif olması da, bölgedeki riski artırıyor. Geçmişte Girit’te 6 metreye ulaşan tsunami kayıtlarından bahseden çalışma, teknelerin tsunami etkisiyle evlerin çatılarına yerleştiğine vurgu yapıyor. Bölgede en son kaydedilen tsunami, 2017 yılında Bodrum depremi ve 2020 yılındaki Sisam depreminde yaşandı. Yapılan saha çalışmalarına göre de tsunami tırmanma yüksekliği, 2017 depreminde Bodrum’da 1.9 metreye, 202 depreminde ise Akarca’da 3.82 metreye kadar ulaşmış.
Antalya Körfezi’nde tsunami olabilir
Merkezin oluşturduğu, tsunami senaryo veri tabanında yer alan 2415 senaryonun değerlendirilmesiyle; Doğu Akdeniz’de 6.5 büyüklüğünü aşmayacak sığ depremlerin kıyılarda 0.5 metre dalga yüksekliğinde tsunamiye neden olabileceği, derin depremlerde ise aynı tsunami seviyeleri için 7.0’den büyük depremlerin meydana gelmesi gerektiği sonucu elde edilmiş. Yine modellemeye göre, Akdeniz-Kuzey Afrika sahillerinde 3 metreyi aşabilecek tsunami tehlikesi, ‘yüksek’ olarak hesaplanırken, Kaş yarımadası ve Antalya körfezi ile Lübnan-İskenderiye (Mısır) arasındaki bölgede dikkate değer seviyede tsunami tehlikesinden söz edilebileceği belirtiliyor. Kuzey Kıbrıs sahillerinde ise, tsunami tehlikesi düşük.
Marmara’da Adalar riskli
Çalışmaya göre, Marmara Denizi’nde en riskli nokta Adalar. Ancak Marmara’da yaşanacak büyük depremde tsunami dalgasının yüksekliği 3 metreye ulaşmayabilir. Çalışmada Marmara Denizi için şu değerlendirme yapılmış: “Gerçekleştirilen çeşitli modelleme çalışmaları, özellikle Adalar başta olmak üzere Doğu Marmara’nın daha yüksek tsunamiye maruz kalacağını göstermektedir. Enstitümüzdeki farklı deprem senaryolarının neden olabileceği tsunami tehlike analizi çalışmalarında, Marmara genelinde sadece deprem kaynaklı beklenen tsunami dalga yüksekliklerinin 2.2 m’yi aşmayacağı sonucu elde edilmiştir. Ancak 1509, 1766, 1894, 1912 ve 1999 depremlerinde, modelleme çalışmalarında elde edilen sonuçlardan çok daha yüksek dalgaların yerel olarak gözlemlendiğini görülmektedir. Bu durum, geçmişte Marmara Denizi’nde yaşanan tsunamilerin salt deprem kaynaklı değil, deprem tarafından tetiklenmiş deniz tabanı heyelanlarının etkisiyle oluştuğunu ortaya koymaktadır.” Öte yandan modellemeye göre, olası bir depremde, en yüksek dalgalar 5 dakikadan daha az bir sürede Adalar’a ulaşacak.
En güvenli deniz: Karadeniz
Çalışmada yer alan modelleme, Karadeniz’de Kırım yarımadasının güneyi, Bulgaristan kıyıları ve Romanya’nın güney kıyılarında 1-3 metre arasında tsunami oluşabileceğini, Karadeniz’in diğer bölgelerinde ise tsunami tehlikesinin düşük olduğunu gösteriyor.
Uyarı en erken 7 dakika sonra gelecek
Çalışmada, “Tsunami uyarısı en erken ne zaman verilebiliyor?” sorusuna da şu yanıt verilmiş: “Bölge denizlerindeki deprem kuşaklarının kıyı bölgelerine yakınlığından dolayı tsunami uyarısı için gereken etkin zaman aralığı çok sınırlıdır. Enstitü bünyesinde kurulmuş olan Bölgesel Deprem ve Tsunami İzleme-Değerlendirme Merkezi, bir depremin tespit edilmesinden sonra 7 ila 15 dakika arasında tsunami uyarı ya da bilgi mesajı gönderimi yapmaktadır. Depremin büyüklüğünün dolayısıyla tsunami uyarı seviyesinin doğru olarak belirlenmesi için gereken zaman dikkate alındığında, hâlihazırda bu süreyi 7 dakikadan daha aşağıya çekmek mümkün değildir.
Asla izlemeye gitmeyin!
Uyarı mesajının olası etki alanı içinde bulunan kıyı bölgelerinde yaşayan halkımıza iletilmesi hâlinde ya da deniz kenarındaysanız bir deprem hissettiğinizde en kısa zamanda çevrenizde bulunan en yüksek yere (tepe, bulunduğunuz bölgede
deprem hasarı söz konusu değilse çok katlı betonarme bir bina gibi) gitmeniz, denizde veya teknedeyseniz daha derine, açık denize doğru gitmeniz gerekir. Kesinlikle yapılmaması gerekenler ise dalgaları görmek için limana ya da sahile doğru gitmek, nehir ve dere kenarlarına yaklaşmaktır. Bunun haricinde yüzme biliyor olmanız güvende oluğunuz anlamına gelmez. Alçak dalgalar bile öldürücü olabilir. 50 santim yüksekliğindeki (bir yetişkinin diz yüksekliği) hızlı bir dalga bir insanı devirip sürükleme gücüne sahiptir.”
