Kirli havayla yaşamak

Temiz Hava Hakkı Platformu’nun yayınladığı Kara Rapor’a göre 73 ilde hava kirliliği sınır değerleri aşıyor

Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de geçen hafta toplanan Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği 29. Taraflar Konferansı’nda (COP29) fosil yakıtlardan uzaklaşma konusunda hiçbir ilerleme kaydedilemedi. Öyle görünüyor ki, epey bir süre daha kirli hava solumaya devam edeceğiz. Üstelik bu tehdit, nüfusumuzun neredeyse tamamını ilgilendiriyor. 

Temiz Hava Hakkı Platformu’nun (THHP) bu yıl 6’ncısını yayınladığı Kara Rapor’a göre, Türkiye’de nüfusun yüzde 92’si Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) standartlarına göre kirli hava soluyor. DSÖ standardının 2.7 kat üzerinde olan ulusal mevzuatımıza göre de 73 ilde hava kirliliği sınır değerleri aşıyor. Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı’na bağlı istasyonların verileri baz alınarak hazırlanan rapora göre, 2023 yılı itibarıyla PM10 kirliliğinin (çapı 10 mikrometreden küçük havada asılı partikül maddeler) yeterli derecede ölçüldüğü 216 istasyon var. Bu istasyonların yıllık ölçümlerine göre, 109 istasyonda ölçülen yıllık ortalama ulusal limit değerin üzerinde. 39 ilin yıllık hava kalitesi ortalaması da ulusal limit değer aşan oranda kötü. Düzenli ölçüm yapılan 225 istasyonun 198’inde PM10 düzeyi yıl boyunca 35 günden fazla aşılmış. Kütahya Atatürk Bulvarı’nda yılın 338 günü ulusal limit gün boyunca aşılırken, Denizli Bayramyeri’nde 318, Hakkâri’de ise 308 gün boyunca sınır değeri aşan seviyede kirli hava solunmuş. Hakkâri yıllık ortalamada 110.71 μg/m3 ile PM10 açısından en kirli havanın ölçüldüğü merkez. Hakkâri’yi Iğdır (110.71 μg/m3) ve Denizli Sümer (91.57 μg/m3) takip ediyor. 

Rapordaki verilere göre, ulusal mevzuatta tanımlanan 24 saatlik sınır değer (50 μg/m3) düzenli veri alınan 216 istasyonun 179’unda aşılmış. Yıllık ortalaması en yüksek 3 istasyon ise 98.32 μg/m3 ile İstanbul Göztepe, Iğdır (89.96 μg/m3) ve Malatya (85.76 μg/m3). Ölçümlerde 24 saatlik sınır değer, Aydın Trafik’teki istasyonda yıl boyunca 294 gün boyunca aşılmış. Bursa Kestel’de de yıl boyunca 278 gün ulusal sınır değeri aşan seviyede kirli hava solunmuş. Tabii hava kirliliğinin bu derece yoğun olduğu merkezlerde, haliyle hastalıklar da artıyor. Geçen hafta Bursa Kestel’de kirli hava protestosu vardı. “Kanser olmak istemiyoruz”, “Penceremizi açmak istiyoruz” pankartlarıyla yürüyüş yapan Kestel halkı önlem alınmasını istedi. Özellikle gece saatlerinde fabrikalardan kara dumanlar saçıldığını belirten vatandaşlar, KOAH, amfizem, akciğer kanseri gibi hastalıkların da ilçede yaygınlaşmaya başladığını dile getirdi. 

Zaten yapılan bilimsel çalışmalar da hava kirliliğindeki artışla hastalıklar arasında kuvvetli bir bağ olduğuna işaret ediyor. Avrupa Tıbbi Onkoloji Derneği’nin 2023 Kongresi’nde yapılan bir sunum, hava kirliliğinin daha yüksek olduğu yerlerde yaşayan ve çalışan kadınların, daha az kirlilik altındaki bölgelerdeki kadınlara kıyasla meme kanserine yakalanma riskinin daha yüksek olduğuna dikkati çekiyor. Kara Rapor’un yazarlarından halk sağlığı uzmanı Prof. Dr. Gamze Varol da hava kirliliğinin önemli bir bileşeni olan azot dioksitte yaşanan her 10 μg/m3’lük artışın, meme kanseri riskini 1.02 kat artırdığını belirterek, Fransa’da yıllık meme kanseri vakalarının yüzde 3.15’inin, ana kaynağı trafik olan azot dioksite atfedildiğini kaydediyor. Kara Rapor, fosil yakıtlarla yaşamaya devam ettikçe geleceğin pek de aydınlık olmayacağını gösteriyor.