İzlediğiniz her şeye inanmayın!

Görselin kamuoyu üzerindeki etkisinin, yazılı metinlerden daha fazla olduğu biliniyor. Bu yüzden eski çatışma ve savaşlara ait videolar, bilgisayar oyunları, düşürülen uçaklar, imha edilmiş tanklar “yeni” gibi paylaşılıyor

Brüksel; internet üzerinden “yalan haberle mücadele” etmek amacıyla, aralarında gazeteci ve teknoloji devlerinin de bulunduğu 40 uzmandan oluşan bir çalışma grubu oluşturduğunu açıklarken, Türkiye’de sosyal medya ve haber siteleri Afrin Harekatı’ndan olduğu iddiasıyla manipülasyon amaçlı çok sayıda yanlış görüntüyü dolaşıma soktu…

Mehmet Atakan Foça’nın kurduğu Teyit. Org’dan Gülin Çavuş, Ali Osman Arabacı, Burak Avşar son derece başarılı bir “gerçek gazetecilik” faaliyetinin altına imza atıp, söz konusu videoları ve fotoğrafları araştırdılar. Sonuçta en ciddi televizyon ve haber siteleri de dahil olmak üzere sosyal medya paylaşımlarındaki yanlış bilgileri tek tek sıraladılar. Örneğin

- YPG tarafından esir alınan Türk askerlerini gösterdiği iddiasıyla yayımlanan fotoğraf 2015 yılında Suriye’nin kuzeyinde Halep’in Rityan beldesinde ele geçirilen ve içinde Hizbullah militanlarının da bulunduğu bir gruba ait.

- Afrin’de Şeyh El Hadid bölgesindeki operasyona dair görüntüler, 2010 yılında piyasaya çıkan Medal of Honor isimli bir bilgisayar oyunundan

- Afrin’de TSK’ya ait bir uçağın enkazına ait olduğu iddiasıyla paylaşılan görüntüler, Afganistan’da NATO bünyesinde görev yapan ve 2012’de kaza sonucu düşen bir Türk helikopterinin enkazına ait görüntüler

- Afrin’de sıcak çatışma anı diye verilen görüntüler, Türkiye’nin 2016’da gerçekleştirdiği Fırat Kalkanı Harekatı sırasında çekilen görüntüler

- Afrin’de Türkiye’ye ait iki tankın saldırıya uğradığı iddiasıyla paylaşılan bir video, 6 Eylül 2016 tarihinde Halep’te IŞİD tarafından vurulan tankların görüntüleri

- TSK’ya ait olduğu iddiasıyla paylaşılan infilak etmiş iki tank fotoğrafı ise farklı zamanlarda ve yerde çekilmiş. Biri 2003 yılında fotoğrafçı Andy Cross tarafından Irak’ta, ikincisi Ekim 2015’te Yemen’de yakılan Suudi Arabistan’a ait bir tanka ait görüntüler…

Bunca yalana neden ihtiyaç duyuluyor sorusunun yanıtını elbette uzman görüşlere ve araştırmalara bırakmak gerekir. Ama şunu söyleyebiliriz; medya okurun doğru bilgiye ulaşma hakkından sorumludur. Dolayısıyla medyanın bu bilgi kirliliği ve yalanlar karşısında kontrolsüzlüğü, vurdumduymazlığı ya da sessiz kalması kendi haberciliğini de kuşkulu, hale getirecektir. Dolayısıyla Zeytin Dalı Harekâtı’na yönelik internet ve sosyal medyada birçok yanlış fotoğraf ve videonun dolaşıma girmesi “görsellerin dezenformasyonu” gibi bir sorunu dikkate almamızı gerekli hale getiriyor.

Bugüne kadar yalan haberlere dair tartışmalar hep bilgi haber kaynağı ve haber içerikleri üzerinden anlatıldı. Oysa yanlış görsellerin kamuoyu üzerindeki etkisinin, yazılı yalan metinlerden daha fazla olduğu da artık biliniyor. İletişim bilimcilere göre de; “yanlış bilgiyi üretenler; görsellerin bu etkisinin farkında, insanlar yazılı metinlerden şüphe duyabilir ama görselden şüphe duymaya daha az yatkın.”

Bu yalan yanlış görsellerle bir harekâtı savaşa çevirmek isteyenlere belki de Washington Post’un Yayın Yönetmeni Benjamin Bradlee’in sözlerini hatırlatmak gerekir:

“Bir ülke için hiçbir gerçek, uzun vadede yalanlar kadar tehlikeli değildir.”

BİR ÖVGÜ

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarını kamuoyunda daha iyi anlatabilmek ve kamu bilinci oluşturmak amacıyla başvuruları beş yeni başlık altında düzenleme yoluna gidiyor: İnternet özgürlüğü, bilgi edinme-yayma özgürlüğü, avukatların mesleki sırları, sığınmacılar, yurttaşlık hakkı. Kendi alanında uzmanlaşmak isteyen gazetecilerin mahkemenin bu alanlardaki kararlarını özellikle de emsal oluşturacak kararlarını incelemesi, bu konulara ilişkin haberleri yorumlamasına da önemli katkı sağlayacaktır.

BİR YERGİ

Bilim insanının çalışmaları medyada çoğu kez “korkunç senaryo”, “dünyayı korkudan senaryo”, “dünyanın sonu” gibi başlıklarla veriliyor. Örneğin Sibirya’nın Yamal Yarımadası’ndaki kraterler 2014’ten beri medyanın gündeminde. Olasılıklar da değişmiyor: ya küresel ısınma ya meteor düşmesi… Her kraterde bir ekleme yapıp aynı haberi dönüp dolaşıp aynı şekilde aynı bilgilerle yazıyoruz. Neden?

HAFTANIN FOTOĞRAFI

Hiçbir savaş askeri anlatamaz… Askerlerin hikâyesini tarih yazar; içinde savaş yoktur, tank yoktur, top- tüfek yoktur, ölüm yoktur… Direnerek var olur… Çünkü bekleyeni vardır, sevdiği vardır, toprağına geri döneceğine dair her zaman bir umudu vardır. Olmak zorunda. Bu fotoğraf; geri dönüşü anlatacak en iyi fotoğraftır.