Savaş arkadaşlığından dostluğa uzanan yolculuk

Aslı Can - ■ Gülsün Hanım, 19 Mayıs 1919’da başlayan ve kurtuluş sürecini anlatan bu yolcukta “Atatürk ve İnönü Arkadaşlığı” ilk olarak nasıl başlamış bize anlatır mısınız? 

İsmet Bey’le Mustafa Kemal’in arkadaşlığı aslında daha Erkan’ı Harbiye senelerinde başlamıştı, aralarında iki sınıf vardı. İsmet Bey Harbiye’yi birincilik madalyası ile bitirmişti. Kurmay Mühendis. 1917 yılında Miralay İsmet ve artık Anafartalar Kahramanı olarak bilinen Mustafa Kemal ilk defa Kafkas cephesinde birlikte görev yaptılar ve Mustafa Kemal, İsmet Bey’i keşfetti.  

■ Aslında okul yıllarında başlayan arkadaşlık İnönü’nün İkinci Ordu’da Kafkas Orduları Komutanlığı’na atanmasıyla birlikte Atatürk’ün İnönü’yü daha yakından tanımasına yol açıyor değil mi? 

20 Mayıs 1917’de Mustafa Kemal, Diyarbakır’dan şifre telgrafla Kafkas Orduları Komutanlığına gönderdiği sicilde, Albay İsmet’i anlatırken, “Ciddi, faal düşüncesi gayet açık ve yüksek fikirli. Maiyetine ve savaş döneminin durumuna ve ruhsal değişkenliklerine hâkim. İyi bir görüş yeteneğine ve olayları süratle algılamaya sahip. Kolordunun her türlü ihtiyacını düşünme ve sağlamaya çalışmaktan bir an geri kalmaz ve muvaffak olur. Askerliğe ilişkin değerlendirmesi güzel ve kapsamlı. Doğru ve duraksamadan karar verebilmekte. Cesur ve kişisel kararlarıyla hareket etme yeteneğine sahip” ifadelerini kullanmıştı. 

Birbirlerini bulmuşlardı, bir daha ayrılmadılar. Kurtuluş Savaşında, Mudanya’da, Lozan’da, Ankara’nın Başkent oluşunda, Cumhuriyet’in Kuruluşu ve devrimlerde... Atatürk hep en zor görevleri İsmet Paşa’ya verdi. Kardeşliğin ötesinde sarsılmaz dostluk, güven, destek... Her konuda, en zor zamanlarda… 

Cepheden cepheye, savaştan savaşa mücadele ile geçen iki ömür… Atatürk’ün İnönü ile olan sarsılmaz dostluğunu, ölümüne yakın birbirlerine yazdıkları son mektupları da görebilir miyiz? 

Son mektuplar: 

1 Ocak 1938 

İsmet, 

Benim Sevgili Dostum, Kardeşim, Aziz Evladım! 

Dün akşam yeni yıl tebrikini aldım, çok mütehassis oldum (duygulandım). Bu defa biraz uzunca süren rahatsızlığın, senden ziyade beni müteessir etti. Fakat bunu takiple anladım ki bu rahatsızlığının hiçbir ehemmiyeti yoktur, işte bununla avundum ve memnun oldum. Artık iyisin! Yakın aldığım haberler bunu güçlendirmektedir. Türk milletinin huzur, sükun ve parlaklıklar ile karşılaşacağının müjdesi gibi gördüğümü size iblağ ediyorum (ulaştırıyorum). 

Derin muhabbetle, sarsılmaz kardeşlik, arkadaşlık hisleriyle gözlerinden öperim. 

Atatürk’ün ölümünden 35 gün önce giden mektup: 

Kemal Atatürk 

5 Ekim 1938 

“Sevgili Atatürk Velinimetim, 

Muhterem Celal Bayar bana sizin selamlarınızı getirdi. Çok sevindim. Bir soğuk algınlığından yatakta ızdırap çekerken sizden lütufkar ve şefkatli bir haber bana ihya edici bir ilaç gibi geldi. Yüreğimin ta içinde bütün muhabbet hislerim sizledir. Bütün ömrümün en aziz hatıralarını teşkil eden hadiseler hafızamda canlandı. Aziz varlığınız düşüncelerimin alicenap timsalidir. Sizin bir an evvel afiyet bulmanız, yegane ve en samimi dileğimdir. Sizi kudret ve sıhhatle, şan, şerefle aramızda ve başımızda görmek ümidim her zaman daha sağlamdır. İki mübarek elinizden, sevgili ve can verici yüzünüzden doymadan binlerce öperim Sevgili Atatürk, Büyük Atatürk, Velinimetim Atatürk”.