Suriye’nin yeni Dışişleri Bakanı Esad Hasan El Şeybani, Al Jazeera kanalına verdiği röportajda Batı’ya “Yaptırımları kaldırın” çağrısı yaptı. Hiç kuşku yok ki, yaptırımların kalkması Suriye’nin yeniden imarı ve inşası için gerekli olan yaklaşık 400 milyar dolar civarındaki paranın, projelere aktarılmasını hızlandıracak. Üretimin başlaması, ekonominin çarklarının dönmesi de ancak bu yolla olacak.
Birleşmiş Milletler verilerine göre nüfusun yüzde 90’ı yoksulluk içinde yaşıyor ve 12 milyon kişinin gıdaya erişim güvencesi yok. Bu noktada nasıl siyasi alanda bazı ülkeler ön aldıysa ve siyasi alanda diğer ülkelerin Heyet Tahrir Şam Örgütü ile temas kurmasına vesile olduysa, Türkiye, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan başta olmak üzere bölge ülkelerinin ekonomik alanda projelere verecekleri desteğin, Batı’nın yaptırımları kaldırması için bir itici güç olacağı açık.
ABD yaptırımları
Suriye, baba Hafız Esad döneminden bu yana (1970’ler) ABD’nin yaptırımları altında. Şam, Sovyetler Birliği’nden finansal-askeri destek aldığı ve “teröre destek verdiği” gerekçesiyle Washington’un yaptırımlarına maruz kalmıştı. Oğul Esad döneminde bu devam etti. 2004’teki yaptırımların gerekçesi ise “Lübnan işgalini sürdürmesi, Irak’ın yeniden inşa çabalarını engellemesi” oldu. 2006’da Suriye Merkez Bankası üzerinden para transferlerini yasakladı. Bunlara 2011 Nisan ve Mayıs’ında (Ülkedeki ilk gösterilere dönük sert müdahalelerin ardından) Şam yönetimine yeni yaptırımlar eklendi. Ağustos 2011’de artık ABD’li şirketlerin Suriye’de yatırım yapmasına, Suriye’den petrol ve petrol ürünü ihracatına da yasak geldi. Aslında ABD, daha geçen Kasım ayında, yani Beşar Esad ülkeden kaçmadan bir ay kadar önce, Suriye üzerindeki yaptırımları kaldırmayı değerlendiriyordu, şimdi Esad gidince eli daha güçlü ancak bu kez de önünde terör örgütü olarak kabul ettiği Heyet Tahrir Şam gibi bir engeli var.
ABD, 20 Aralık’ta Şam yönetimi ile ilk temas sonrası örgütün lideri Ahmed El-Şara’nın başına koyduğu 10 milyon dolarlık ödülü kaldırdığını duyurmuştu. Bu bir ilk adım gibi görünse de hiç kuşkusuz Suriye’nin geleceği için yeterli değil.
Washington’ın şartı
Suriye’deki siyasi tablonun hala kırılgan oluşu ve çatışma ortamının her an büyüyebilme ihtimali, ABD’yi ihtiyatlı davranmaya zorluyor. Washington açısından “zaferi ödüllendirmek için henüz erken.” Dahası, Cumhuriyetçi Parti’den bazı isimler iş adamı ruhuyla Suriye’ye yatırım için hevesli olsa da Donald Trump’ın henüz nasıl bir tavır takınacağı belirsiz.
Kongre’de de farklı görüşler olduğunu not etmek gerekiyor. “Yaptırımları kaldırmak için acele edilmemesi gerektiğini” söyleyenler de var, “Suriye halkına destek olmak için yaptırımların kaldırılması gerektiğini düşünenler” de… Görüşler farklı olsa da tarafların paylaştığı iki ortak nokta ise şunlar:
1- Şam yönetiminin söylemlerinin eyleme geçtiğini görmek,
2- “Yeni Suriye yönetiminin İran ile arasına mesafe koyması ve Hizbullah’a giden silah kanallarını kapatması.”
AB ile ortak mücadele
AB de, 2011 yılında ABD gibi benzer yaptırım kararları almıştı. Bu yaptırımların, insani yardımları engellemediğini söylense de Birlemiş Milletler saha çalışanlarının “yaptırımların, temel mallara erişimi zorlaştırdığı, fonları azalttığı, bürokratik engelleri arttığı” açıklamaları hala hafızalarda. Ayrıca bugün AB’nin tek başına yaptırımları kaldırmasının yeterli olmayacağı yorumları da var.
Bu yüzden ABD ve AB’nin Ukrayna Savaşı’nda Rusya’ya karşı olduğu gibi güçlü istihbarat paylaşımı yaparak (şirket, isim değişiklikleri üzerinden yaptırımları delme adımlarının önüne geçilmesi vs.) yaptırımları adım adım da olsa eşgüdümlü atması büyük önem taşıyor. Zaten yaptırımlar kalksa bile, şirketlerin hemen Suriye’ye yatırım yapmak için aşırı hevesli olmayacağı aşikâr, yönetimlerin bunun için yazılı güvence vermeleri de gerekiyor; ancak kuşku yok ki AB ve ABD’nin atacağı adımlar Suriye’nin geleceğini belirleyecek, sadece bu yüzden bile geç kalmamalılar…
