Cumhuriyet’in ilk yılında İzmir

Cumhuriyet Bayramı sabahı İsmail Küçükkaya’nın konuğu İlber Ortaylı hocaydı. Bayram kutlamalarını anlattı “İzmir değişik bir yer” dedi. İzmir’deki bayram kutlamalarının güzelliğinden, halkın kutlamalara iştirakinden ve coşkusundan söz etti. İsmail Küçükkaya da bayramdan önceki cuma günü İzmir’deymiş. Bayramın üç gün öncesinden İzmir’de yaşanan heyecanı anlattı.

İlber Hoca’nın dediği doğru… İzmir farklı bir yer. Mesela 28 Ekim akşamı Bornova’yı görmeliydiniz. Binlerce Bornovalı fener alayı için akın akın sokaklara dökülmüştü. Aşık Veysel Rekreasyon Alanı’nda, amfitiyatrodaki Haluk Levent konserinde sadece merdiven boşlukları değil, sahne önü sahanlık bile dopdoluydu. Amfitiyatroya giremeyip konseri dışarıdan dinleyen binlerce Bornovalı vardı. Coşku muhteşemdi.

Daha resmi bayram olarak bile kabul edilmemişti ama Cumhuriyet’in ilanının ilk yılında da İzmir’deki coşku aynıydı.

Sevi Şeneken o günü yüksek lisans tezinde ayrıntılı olarak anlatmış. Gelin bir göz atalım.

28 Ekim 1924 günü İzmir Valisi İhsan Sökmen imzasıyla İzmir gazetelerine gönderilen programda Cumhuriyet’in ilanının birinci yıl dönümünde resmi dairelerin tatil edileceği ilan edilmiş ve yapılacaklar listesi şöyle belirlenmişti:

1- Sabahleyin Vilayet Binası’nda toplanılacak.

2- Hane ve dükkanlar açık kalacak ve süslenecek.

3- Saat 2 ile 3 arasında belediye binasında kutlamalar kabul edilecek.

4- Gece eğlenceler düzenlenecek.

5- Kışla (Günümüzde Konak meydanı olan yerdeki Sarıkışla) tarafında belediye tarafından havai fişekler atılacak.

Henüz resmen bayram ilan edilmemişti ama İzmir’in önemli gazetelerinden Anadolu, o gün “Bayram” tabirini kullanarak, “Anadolu, muhterem kardeşlerinin Cumhuriyet Bayramı’nı tebrik ve bu vesile ile necip Türk Milleti’nin ebedi saadetlere mazhariyeti temennisini tekrar eder” manşeti ile çıktı. Baş sayfasındaki büyük Mehmetçik resminin yanında da “İstiklal Harbi’nde keskin süngüsüyle hain düşmanı topraklarımızda mağlup ettikten sonra, şimdi de Cumhuriyet idaremizin ve topraklarımızın müdafaa ve nigahbanı olan Mehmetçik” notu vardı.

Cumhuriyet’in ilanının yıldönümü nedeniyle İzmir Belediye Başkanı Tahir Kenan Bey, 29 Ekim 1924 günü Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa’ya ve TBMM Başkanı Ali Fethi (Okyar) Bey’e birer kutlama telgrafı çekti.

İzmirliler o gece akın akın Cumhuriyet’in birinci yılı nedeniyle düzenlenen eğlencelere ve havai fişek gösterilerine koştu. Ertesi günkü gazetelerde İzmirlilerin yaşadığı coşku ve sevinçten söz ediliyordu. Bu tarihten yaklaşık 6 ay sonra 19 Nisan 1925 tarihli TBMM kararıyla Cumhuriyet’in ilan edildiği 29 Ekim tarihi, Cumhuriyet Bayramı olarak kabul edildi.

İzmir, ilk yıldan günümüze kadar her 29 Ekim’i aynı heyecan ve aynı coşkuyla kutlar. Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün emanetidir çünkü…