Bir buz devi: Satürn! Halkaları milyonlarca buz ve kaya parçalarından oluşuyor

Kısa bir bakışta, göz kamaştırıcı halkalarıyla hemen tanınan bu gezegen, güneş sistemimizdeki altıncı gezegendir. Öyle parlaktır ki, gökyüzüne baktığınızda onu çıplak gözle bulabilir, hatta teleskop yardımıyla o göz kamaştırıcı halkalarını da görebilirsiniz. Eski Türkçe’deki adıyla Sekentiz yani Satürn, Galileo Galilei tarafından keşfedilmiştir. Satürn, adını Antik Roma'daki zenginlik ve tarım tanrısı Saturn’den almıştır. Bu görkemli gezegen, Roma mitolojisinde Jüpiter’in babası olarak bilinen Saturn’ün adını taşır. Romalılar, Satürn’e olan hayranlıklarını, cumartesi gününü “Sāturni diēs” (Satürn’ün günü) olarak adlandırarak ifade etmişlerdir. Bu tarihi isim, günümüz İngilizcesinde “Saturday” olarak karşımıza çıkar ve Satürn’ün mitolojik kökenlerinin dilimize nasıl yansıdığını gösterir. Satürn’ün halkalarıyla birlikte net bir şekilde gözlemi, 17’nci yüzyılda gerçekleşti. Yani, Galileo'nun gözlemlerinden yaklaşık 45 yıl sonra... Çünkü çıplak gözle ya da basit teleskoplarla gözlemlenebilen bu etkileyici gezegenin halkalarının detaylı bir şekilde incelenebilmesi için en az 15 mm çapında bir teleskop gerekir. 1659 yılında, Hollandalı astronom Christiaan Huygens, Satürn’ün halkalarını ve bir uydusunu net bir şekilde gözlemleyerek bu bilgileri bilim dünyasına kazandırmıştır. Huygens’in keşfettiği Satürn uydusu ise meşhur Titan’dır. Satürn, Güneş Sistemi'nin en göz alıcı gezegenlerinden biri olarak bilinir ve bu ününü etkileyici halka sistemi ile kazanır. Güneş'e olan uzaklığı, gezegenin yörüngesi boyunca değişkenlik gösterir. En yakın konumunda 1,3 milyar kilometreye kadar yaklaşırken, en uzak noktasında bu mesafe 1,5 milyar kilometreyi bulur. Satürn’ün muazzam bir gaz devi olarak doğuşu, kozmik bir dönüşümün sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Bu süreç, yıldız ölümlerinden geriye kalan elementlerin milyonlarca yıl boyunca bir araya gelmesiyle başlar. Gezegenlerin genel oluşum mekanizması, bu elementlerin bir araya gelerek gezegen çekirdeklerini oluşturmasıdır. Ancak, gaz devi gezegenler için hikâye biraz daha karmaşıktır. Satürn’ün ilk aşamasında, küçük bir kayalık çekirdek oluşur. Ardından, bu çekirdek etrafındaki dev hidrojen ve helyum bulutlarını çekmeye başlar. Bu, gezegenin devasa büyüklüğüne ulaşmasına olanak tanır. Yaklaşık 1 ila 8 milyon yıl süren bu süreçte Satürn’ün oluşumu tamamlanır, atmosferi şekillenir. Satürn’ün halkaları, gezegenin en dikkat çekici özelliğidir. Etkileyici bir görünüşe sahip olan bu halkalar, milyonlarca küçük buz ve kaya parçacığından oluşur. Bu halkaların oluşumu hakkında ise net bir teori bulunmuyor, hatta halkaların hepsinin aynı zamanda oluşmadığı da bilinir. Öyle ki ilk başlarda Satürn’ün halkalarının aslında tek bir halka, disk olduğu bir düşünülmüş, o yönde gözlemler yapılmıştır. Ancak modern gözlemler ile tek bir halkanın olmadığı, aralarında boşluk olduğu halkaların yaşlarının farklılık gösterdiği belirlenmiştir. Satürn’ün kayalık bir çekirdeğe sahip olduğunu biliyoruz. Peki bu çekirdeğe iniş yapıp, insanlı keşif yapabilir miyiz? Cevap, hayır. Satürn’ün çekirdeği katı bir yapı taşıysa da, gezegenin yüzeyine inmeyi denemek tamamen ölümle sonuçlanacak bir eylem olur. Satürn’ün devasa atmosferi, son derece yüksek basınç ve sıcaklık koşulları içerir. Bu şartlar altında, bir uzay aracının veya astronotların gezegenin çekirdeğine ulaşması imkânsızdır. Bu ekstrem koşullar altında, astronotlar muhtemelen gezegenin ayrılmaz bir parçası haline gelirler. Satürn, Güneş sistemindeki diğer gezegenler farklı olarak ilginç bir özelliğe sahiptir. Bu gezegen, sudan daha az yoğundur ve bu yüzden suyun üzerinde yüzebilir. Satürn’ün yoğunluğu yaklaşık 0,7 gram/santimetreküptür, yani saf suyun yoğunluğunun yüzde 70’i kadar. Bunu daha iyi anlamak için bir örnek verelim: Eğer Satürn’ü, dev (galaktik boyutlarda) bir su dolu küvete atsaydık, gezegen suyun içine batmaz yüzeyde kalırdı. Bu özellik, Satürn’ün içindeki materyallerin çok hafif olduğunu ve gezegenin çok büyük olmasına rağmen, suyun üzerinde yüzebilecek kadar az yoğun olduğunu gösterir.