Dokumalarımız yok oluyor

Feretiko, kutnu, Kargı bezi, bürümcük, kipras, Kastamonu çarşafı, çıpıt dokuma, Keşan bezi, Ayancık keteni, Şile bezi, Bursa ipeği bizim Anadolu’muzun özel dokumaları.

Tekstil ve giyim sanayi gelişirken, ne yazık ki bizim özelliği olan dokuma çeşitlerimizi yaşatmayı beceremiyoruz.

Önce özelliklerini kaybediyorlar, sonra yok oluyorlar. Unutuluyorlar.

Feretiko Hint keneviri (kendir) ipinden el tezgâhında dokunan bir bez türü. Özellikle Rize’de dokunan bir tür olduğundan “Rize bezi” diye de bilinir.

Gerek kullanılan desenlerden, gerek tezgâh yapısından feretiko kültürünün Rize bölgesine Kuman Türklerince getirildiği tahmin edilir.

Şimdilerde kenevir ekimi yasaklandığından, pamuk ipliği ile dokunan Rize bezleri feretiko adı ile satılıyor.

Şile bezi, el tezgâhlarında, pamuk ipliğinden dokunan, tamamen Şile’ye özgü bir bezdir.

Vücut terini emme özelliğinden dolayı sağlıklı bir üründür. İlk zamanlarda keten ipliğinden dokunan Şile bezi taleplerinin artmasıyla zamanımızda pamuk ipliği ve makineyle de dokunur hale geldi. Özelliğini yitirdi. Özgün Şile bezinin kıvırcık iplikle dokunması gerekiyor.

Hammadesi ‘floş’

Buldan bezi de yavaş yavaş yok oldu. Osmanoğulları Bursa’ya yerleşmeden önce saray, kumaşını Buldan’dan getirtiyordu.

Uzun yıllar Buldan kumaşları el tezgâhlarında, daha sonra mekanik tezgâhlarda dokundu.

İpekli ve pamuklu olarak dokunan Buldan bezlerinden Hoşgör, kıvır kıvır görünümlü Buldan bükülü, iç giyimde kullanılan Gramafon türü, bugün unutulan Buldan dokumaları.

Kutnu dokuması Gaziantep’in ipekli bir dokuma türü. Hammaddesi floş (suni ipek) ve pamuk ipliği olan, tamamen el tezgâhlarında dokunan kutnu, sadece Gaziantep’te üretilir.

Çözgü sayısına göre adlandırılan bu kumaşın, ‘kutnu’, ‘alaca’ ve ‘meydaniye’ gibi çeşitleri var. İpek ve pamuktan dokunduğu için yazın serin tutan ve sağlıklı bir kumaş. Geçmişte varlıklı kişilerin, gelin ve damadın giysilerinin kumaşıyken daha sonra folklorik kıyafetlerde kullanımı yaygınlaşmıştı. Şimdilerde suni ipekten dokunuyor.

Elpek bezi, Batı Karadeniz Bölgesi’nde bir zamanların tarım ürünü olan ketenin liflerinden üretilirdi.

Karadeniz Ereğli’de “elpek”, Çaycuma’da “pelemet” diğer yerleşim birimlerinde de “çözme bez” olarak bilinen yerel dokuma “düzen” adlı el tezgâhlarında keten ve pamuk ipliği ile dokunurdu. İç giyimde kullanılan bu bez yazın serin kışın da vücut ısısını tutmasıyla ünlüdür.

Dünyada aranan kumaş

Keşan bezi Trabzon’un bazı ilçelerinde kadınların örtünme amacıyla kullandığı sarı, kırmızı, siyah ve beyaz renklerin hâkim olduğu bir dokumadır. Pamuk ipliklerini bir haftayı aşan boyama ve çözgü işlemlerinin ardından el yapımı tezgâhlarda ilmek ilmek dokunur.

Ayancık keteni, keten liflerinden el ile dokunur. Değişik incelikte veya kalınlıkta olabilir. Yörede “Bez” olarak adlandırılıyor. Dokunan kalın ketene “Pürsel” deniliyor.

Börümcük ise Ayancık yöresinde, ketene - pamuk, ketene - keten veya ketene - ipekten dokunduktan sonra elde ovularak bürümcük haline getirilen ince bir el dokuması. Bursa’da, Bizans ve daha sonra Osmanlı dönemlerinde ipekli kumaş 19. yüzyılın sonlarına değin sürdü; Bursa’da ipekli dünya pazarlarında aranan kumaşlardı.

İçeride koza ve ipek ipliği üretimi azalırken sentetik iplik sanayinin gelişmesi sonucu ipekli kumaş üretimi giderek azaldı.

1980’li yıllarda sadece Bursa’da üretim yapan 18 ipekli tekstil fabrikası, ipek iplik ve kumaş piyasasındaki rekabet yüzünden üretimlerini polyester ve pamuklu üretimine geçtiler.