Emeklilik sonrası çalışanlar prim ödemeyi sürdürecek mi?

A’dan Z’ye emeklilik - 3

Yazı dizimizin son bölümünde, emekli olmuş ve çalışmaya devam edenlerin durumunu ele alıyoruz. Ancak emeklilik sonrası çalışmalara değinmeden, niçin böyle bir ihtiyaç ortaya çıktığını değerlendirmek gerek.

-Emekli aylıkları düşük mü?
Uzun yıllar çalışmış ve emekliliği hak etmiş bir kişi, emekliliğini yaşamak yerine çalışıyorsa, bu durum gelirinin düşmesiyle ilgilidir. Bunun yanı sıra ülkemizde geçmiş yıllarda çıkarılan yasalarla, emekliliği genç yaşta hak etmiş kişilerin de çalışmayı sürdürdüklerini görüyoruz.
2013 Temmuz-Aralık dönemi itibariyle SSK’lı yani “4/a”lıların elde edebileceği en düşük emekli aylığı 690 TL. Yine 4/a’lıların alabileceği en yüksek emekli aylığı 3.350 TL. Ortalama emekli aylığıysa 1.150 TL. Net asgari ücretin 803.6 TL olduğu düşünüldüğünde, sigortalı emeklilerin aylıklarının durumu ortada.
“4/b”liler, yani Bağ-Kur’lular için durum daha vahim. En düşük basamaktan prim ödeyen Bağ-Kur’lunun emekli aylığı 620 TL. Yani 4/a’lının en düşük emekli aylığından bile az. “4/c”liler yani devlet memurlarında asgari emekli aylığı ise 1.130 TL. Yani memurların asgari emekli aylığı, işçiler ve kendi hesabına çalışanlardan yüksek.
Sosyal güvenlik reformunun amaçlarından biri, emekli aylıkları arasındaki farklılıkları gidermekti. Ancak farkın, mevcut yasa ve geçiş hükümleriyle kapanması şu an mümkün değil.

Farklı statülerin güncel emekli aylıkları

En düşük Ortalama En Yüksek
Statü Aylık Aylık Aylık

Emekli Sandığı 1.130 1.560 5.128
SSK 690 1.150 3.350
Esnaf Bağ-Kur 620 950 2.860
Tarım Bağ-Kur 540 650 1.390
Tarım SSK 520 610 1.320

Kaynak: sadettinorhan.net

Çalışanlar destek primi ödeyecek
Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP), emeklilik hakkına kavuşmuş kişilerin yeniden çalışmaya başlamaları halinde, emekli aylıkları kesilmeden çalışabilmeleri için ödemeleri gereken prim. Eğer emeklilik sonrası kişi kendi hesabına çalışmaya devam ediyorsa, yani köşede bir emlak ofisi açıyorsa, bu primi kendisinin ödemesi gerekiyor. Fakat iş sözleşmesiyle bir işverene bağlı çalışırsa, bu primi işveren ödemek zorunda. SGDP ödeyerek çalışmaya devam eden kişilerin emekli aylıkları kesilmiyor.
Emeklilik sonrası gelir sıkıntısı çeken kişiler, bu şekilde yani tekrar prim ödeyerek çalışmaya devam etmek durumunda kalmakta. Ancak SGDP uygulamasında da emekli olunan tarihe göre farklılıklar var.

Tüm emekliler SGDP ödemeli mi?

- Ekim 2008 sonrası ilk kez sigortalı olanlardan, yaşlılık aylığı bağlananlardan ve tarımsal faaliyetler hariç emeklilik sonrası çalışmaya başlayanların emekli aylıkları kesilecek. Yani bu kişiler, Destek Primi ödemeyecekler. Ancak bu kişiler eğer kendi nam ve hesaplarına çalışmaya başlarlarsa, istekleri halinde, emekli aylıkları kesilmeyecek ve yüzde 15 oranında sosyal güvenlik destek primi ödeyerek emekli aylıklarını almaya devam edebilecekler.

- Ekim 2008 öncesi sigortalı olanlar, ne zaman ve hangi kurumdan (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı) emekli olursa olsun, yeniden 4/a’lı olarak çalışmaya başlarsa, emekli aylıkları kesilmiyor. Bu kişiler, yüzde 32 oranında SGDP ödeyerek emekli aylıklarını almaya devam ediyor. Ekim 2008 öncesi emekli olanlar yeniden 4/b’li olarak çalışmaya başlarsa, yani kendi işlerini kurarlarsa yüzde 15 oranında SGDP ödemek durumundalar.

- Emekli olduktan sonra devlette herhangi bir pozisyonda çalışmaya başlayanlarınsa SGDP ödemeleri söz konusu değil. Bu kişilerin emekli aylıkları doğrudan kesiliyor. Dolayısıyla bu kişilerin SGDP ödemesine gerek yok.

OECD ülkeleri arasında sondayız

Geçen hafta OECD, çok önemli bir emeklilik raporu yayınladı. Bu raporda ülkelerin emeklilik sistemleri karşılaştırmalı olarak incelendi. Türkiye’de 65 yaş ve üstü kişilerin ortalama gelirleri, OECD ülkeleriyle kıyaslandığında maalesef kötü. Buna göre, dolar cinsinden satın alma gücü karşılaştırıldığında, en düşük rakamlardan biri Türkiye’de. Sadece Meksika ve Macaristan’daki emeklilerin durumu, bizdeki emeklilerden daha kötü.
Emekli aylıklarını karşılaştırırken, ödenen primlere de bakmalı. Türkiye, yaşlılık sigortasına ödenen primler açısından karşılaştırıldığında, OECD ortalamasına yakın gözüküyor. Ancak AB ile karşılaştırıldığında daha düşük prim ödediğimiz ortada. Yaşlılık sigortasına düşük prim ödenmesi, emekli aylıklarının da düşük olmasına neden oluyor.

OECD üyesi ülkelerde 65 yaş üstü kişilerin gelirleri

65 Yaş Üstü Kişilerin Ortalama Gelirleri

Ülke (Satın Alma İsmi Gücüne Göre $)
Kanada 31.690
Almanya 24.790
Fransa 27.652
Yunanistan 16.418
Türkiye 10.886
Macaristan 10.239
Meksika 7.088

Kaynak: OECD Pensions at a Glance 2013

Emeklilere borç çıkarılmış, taksit imkânı sağlanmıştı
SGK, SGDP ödemesi gerekirken ödemeyenlere, geçtiğimiz aylarda geriye dönük borç çıkardı. Bu durumdaki yaklaşık 600 bin kişi, kendisini borç içinde buldu. Zamanında konuyla ilgili bilgilendirilmeyen emeklilerin bu borcu, daha sonra faizleri silinerek taksitlendirildi. Çünkü pek çok kişi destek primi ödemesi gerektiğini bilmiyordu. Gençlere iş yaratmak için uygulanan destek primi, ne yazık ki olumlu sonuç doğurmuyor. Çünkü zamanında popülist yaklaşımlarla erken yaşlarda emekli olanlar, bir şekilde çalışmayı sürdürüyor. SGDP yüksek olduğundan, çoğu kez bu kişilerin kayıt dışı istihdam edildiğini veya çalışmalarını gizlediklerini görüyoruz.

Emeklilerimizin durumları iyileştirilmeli
Sonuç olarak, ne yazık ki emeklilerin aylıkları, sosyal güvenlik reformu sonrası düştü. Emeklilere yönelik çalışmaların bir an önce tamamlanması gerekiyor. Hepimiz bir gün yaşlanacağız ve yaşlılık günlerimizi yoksulluk içerisinde değil huzur içinde geçirmek istiyorsak gerekli önlemleri şimdiden almalıyız.