Emekli olunca ne kadar aylık alırım?
A'dan Z'ye emeklilik - 2
Tüm ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de emekli olunca alacağımız aylık çalışırken kazandığımız maaşla aynı olmuyor. Emekli olunca hak ettiğimiz aylık azalıyor.
Emekli aylığı nasıl hesaplanıyor?
Emekli aylıklarının hesaplanmasında birkaç farklı hesap dönemi var. Bu dönemler 2000 yılı öncesi dönem, Ocak 2000 ile Ekim 2008 arası dönem ve Ekim 2008 sonrası dönem olarak üçe ayrılmakta. 2000 yılından itibaren emekli aylıklarının hesaplanmasındaki formül şu şekilde:
Emekli aylığı: Aylık bağlama oranı X Ortalama aylık kazanç
Ortalama aylık kazanç, kişinin her yıla ait prime esas kazançlarının, kazancın ait olduğu yıldan emekli aylığı talep edilen tarihe kadar güncelleme katsayısı ile güncellenmesiyle bulunuyor. Bu şekilde bulunan ortalama aylık kazanç aylık bağlama oranı ile çarpılıyor ve ortaya emekli aylığı çıkıyor. Ocak 2000 ile Ekim 2008 arası dönemi için güncelleme katsayısında büyüme hızının tamamı dikkate alınmakta iken Ekim 2008 sonrası dönemde büyüme hızının sadece yüzde 30’u güncelleme katsayısında etkili. 2000 yılından önceki çalışmalar için ise emekli aylık formülü şu şekilde:
Memur maaş katsayısı X
Gösterge X Aylık bağlama oranı
Düşükten prim ödeyenler açısından gerek 1 Ocak 2000 tarihi öncesindeki aylık bağlama oranının yüksek belirlenmesi gerekse alt sınır aylık uygulamasının bulunması nedeniyle Ekim 2008 dönemi öncesine ait çalışmaların emekli aylığına etkisi yüksek oluyor. Yani 2000 öncesi çalışması çok olan kişinin az olana göre emekli aylığı yüksek oluyor. 2000 sonrası dönemde ortalama aylık kazancın hesaplanmasında güncelleme katsayısı ve TÜFE ile gayri safi yurt içi hasıla gelişme hızının tamamı dikkate alınmakla birlikte bu dönemin aylık bağlama oranı 2000 yılı öncesi döneme göre daha düşük belirlendiği için aylık miktarı da düşük oluyor.
Ancak 1 Ekim 2008 sonrasında aylık bağlama oranı eski dönemlere göre daha da düşürüldüğü için ayrıca ortalama aylık kazanç hesaplanırken gayrisafi yurtiçi hasıla gelişme hızının tamamı değil yüzde 30’u dikkate alındığı için en düşük emekli aylıkları bu dönemde ortaya çıkıyor. Bunda Ekim2008 dönemi sonrası çalışmalar için eski alt sınır aylığının uygulanmamasının da ciddi payı var. Dolayısıyla Ekim2008 sonrası çalışmaların emekli aylığına etkisi daha az, hatta düşükten prim ödeyenler için negatif oluyor. Bunun sonucunda diğer dönemlerdeki çalışmaları daha fazla olan kişilerin bir an önce emekli olmaları onlara daha yüksek bir emekli aylığının bağlanmasını sağlayabiliyor. Bu uygulamayı basit bir örnekle anlatacak olursak, 2000 yılından önce en düşükten 3600 gün prim ödeyip sonrasında hiç prim ödememiş kişi bu gün yaşı tamamlasa ve emekliliğe müracaat etse kendisine vergi iade dahil 1173 TL aylık bağlanacak. Oysa aynı kişi 2000 yılından bu yana da asgariden prim ödemeyi sürdürse ve emekliliğe müracaat etse eline geçecek maaş 910 TL civarında olacak.
Memurlar emekli aylıkları en rahat hesaplanan grup. Memurun emekli aylığını memurun derecesi, kademesi, hizmet süresi ve ek göstergesi belirliyor. Memurların emekli aylığını en çok etkileyen husus ise ek gösterge. Bu da memurun görevine ve unvanına göre belirleniyor. Ekim 2008’den önce göreve başlayan memurların emekli aylığı hesaplamasında gösterge ve katsayı sistemi esas alınıyor. Bu hesaplamaya göre 25 yıl hizmet vermiş memurun aylık bağlama oranı yüzde 75. Yani ortalama aylık kazancın yüzde 75’i emekli aylığı olarak bağlanıyor. Ekim 2008 sonrası ilk kez sigortalı olan memurlar 25 yıl çalışmaları karşılığı ancak ortalama aylık kazançlarının yüzde 50’sini emekli aylığı olarak alabiliyorlar. Bu durum, eski memurların emekli aylıkları ile yeni memurların emekli aylıkları arasında ortalama yüzde 30’luk bir fark doğmasına neden oluyor.
2013 yılı için memurların maaşları ve ek göstergeleri üzerinden emekli aylıklarına baktığımızda Anayasa Mahkemesi Başkanının 25 yılın sonunda 5 bin 780 TL emekli aylığına hak kazandığını görüyoruz. 4 yıllık profesörün emekli aylığı 4 bin 005 TL. Mühendis ve doktor ise 25 yılın sonunda 1.876 TL emekli aylığı hak ediyor. Normal düz memur ise emekli olduğunda 1.162 TL aylığa hak kazanıyor. Polis memurları ise 1.262 TL emekli aylığına kavuşuyor.
Eski SSK’lıların emekli aylığı nasıl hesaplanıyor?
SSK’lıların emekli aylığı hesaplamasında ise üç ayrı dönem ve üç ayrı hesap var. 2000 yılından önceki çalışmalar için gösterge sistemi esas alınıyor ve bu dönemde aylık bağlama oranı yüksek. Bu dönem içerisinde ne kadar çok prim ödenmiş ise emekli aylığı o kadar yüksek oluyor.
İkinci dönem 2000 sonrası ile 2008 Ekim ayı öncesi dönem. Bu dönemde aylık hesabında gösterge sistemi yerine TÜFE ve gelişme hızının birlikte dikkate alındığı güncelleme katsayısı sistemi uygulanıyor. Bu tarihler arasında aylık bağlama oranı düşük olduğu için ödenen primlerin etkisi biraz daha az.
Üçüncü dönem 1 Ekim 2008 sonrası dönem. Bu dönemde en düşük aylık bağlama oranı ortaya çıkıyor. Çünkü bu dönemdeki hesaplamalarda güncelleme katsayısı hesaplanırken gayrisafi yurtiçi hasıla gelişme hızının yüzde 30’u dikkate alınıyor. Üç dönem içerisinde en düşük aylık bağlama oranı bu dönemde oluşuyor.
Eski SSK’lıların şimdiki adıyla 4/a’lıların emekli aylıkları da bu şekilde üç dönemdeki aylık bağlama oranları ve ortalama aylık kazançları üzerinden hesaplanıyor. Ancak aylık bağlama oranı hesaplanmasındaki farklılık dolayısıyla düşükten prim ödeyenler açısından 2000 öncesi dönemlerdeki çalışmaların karşılığı en yüksek, 2000 sonrası ile Ekim 2008 öncesi dönemdeki çalışmaların karşılığı daha düşük ve Eylül 2008 sonrası çalışmaların karşılığı en düşük aylık bağlama oranı üzerinden hesaplanıyor ve emekli aylığını etkiliyor. Yüksekten prim ödeyenler açısından 2000 ile 2008 arası en avantajlı dönem, 2008 sonrası dönem de 2000 öncesi döneme göre daha fazla emekli aylığı ödenmesini sağlıyor. Bunun nedeni 2000’den önce yüksekten prim ödeyenlere düşükten prim ödeyenlere nispeten düşük maaş bağlanması.
Getirilen değişiklikler daha çok sistemin ekonomik dengesini gözettiği için emekli aylıkları eskiye nazaran düşük olacak. Bu nedenle emeklilikte gelir desteği sunacak bireysel emeklilik gibi sistemlerin tercih edilmesinde fayda var. Bu şekilde emeklilikte ek bir gelir yaratılacaktır.
BAĞ KUR’LULARIN AYLIK HESAPLAMASI
Bağ Kur’luların emekli aylığı nasıl hesaplanıyor?
Bağ Kur’da da üç dönem ve aylık bağlama oranı sözkonusu. Bağ- Kur’lular 2000 öncesi yüksek basamaktan prim ödemişlerse emekli maaşları daha yüksek oluyor. 1 Ekim 2008 sonrasında ise emekli aylıkları ne yazık ki daha düşük hesaplanıyor. Bağ-Kur sigortalılarının prime esas kazançlarını yükseltmeleri, yüksekten prim ödemeleri menfaatlerine olacak.
EMEKLİ AYLIĞI ÇALIŞTIKÇA DÜŞER Mİ?
Aylık bağlama oranında birinci dönem 31.12.1999 öncesi; bu dönemde aylık bağlama oranı göstergeden aylık hesaplanacaklar için 25 yıl sigortalılık süresinden ele alınırsa yüzde 76 olarak belirlenmişti. Bu dönemde 3600 gün üzerinden emekli olanların da aylık bağlama oranı yüzde 70’ti.
İkinci dönem 1.1.2000 ve 30.09.2008 arası; bu dönemde aylık bağlama oranı 25 yıllık sigortalılar için yüzde 65’e geriledi. Üçüncü dönem 1.10.2008 sonrası; 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Yasası’yla 25 yıl sigortası olanların aylık bağlama oranı yüzde 50’ye düşürüldü.
Şu an için, 2000’den önce SSK’lı veya Bağ Kur’lu olan, halen çalışmaya devam eden, işçi olanlardan aylık kazancı 2 bin 750 TL’nin, kendi hesabına çalışanlardan aylık 1000 TL’nin altında prim yatıranların emekli aylıkları hey ay yaklaşık 2.50 TL düşüyor.
Asgari ücretli bir vatandaşın gelecekte alacağı emekli aylığındaki düşüş yıl bazında yaklaşık 30 TL civarında. Yaklaşık diyoruz çünkü emekli aylığını belirleyen bir de enflasyon parametresi var. Düşüş miktarında bunun da etkisi var.
Sadece asgari ücretten bildirilenler değil aynı zamanda 2 bin 750 TL’nin altında kazanç bildirilenlerin de aylıkları düşüyor. Taban aylık uygulamasından dolayı, asgari ücretten gösterilenle bugünkü rakamlar çerçevesinde 2 bin 750 TL’den sigortalı gösterilenlerin emekli aylıklarında çok büyük bir fark oluşmuyor. Sigortalının primi 2 bin 750 TL’nin üzerinde olunca bu kez maaş yükselişe geçiyor. Ayrıca yüksekten prim bildirilen sigortalı için tavandan yani asgari ücretin 6.5 katı üzerinden prim yatarsa, gelecekte alınacak emekli aylığı yıl bazında 70-80 TL civarında artış gösteriyor. Ayrıca düşükten primi ödenen kişi birden tavandan prim ödemeye geçerse aylığı yıl bazında 170-180 TL artıyor. Asıl sorun belirli bir kazanç seviyesi altında sigortalı olarak bildirilenler açısından yaşanıyor.
