6 bin kişilik madene 2 müfettiş yeter mi?

Soma’daki madeni son olarak geçen ay 2 teknik müfettiş denetlemiş. Madenlerde ne zaman denetim yapılacağı kestiriliyor ve ona göre hazırlık yapılıyor. Madenlerde denetime gidenlerin madenin derinliklerine inip inmedikleri de hep bir soru işareti...

Soma faciasında belki de en önemli nokta denetimlerin yapılıp yapılmadığı konusu. Konuyla ilgili olarak Çalışma Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Başkanı Mehmet Tezel ve yardımcısı Arif Şimşek’le konuştuk. Her ikisi de şu anda olay bölgesinde Kriz Masası’nın başındalar. Ortak düşünceleri bu madende bütün koşulların denetimde istenilen hususlara uygun olduğu noktasında. Bu nedenle şaşkınlıklarını ifade ediyorlar.
Bakanlığın denetimleri genel olarak ikiye ayrılıyor. Bu denetimlerden ilki “proje denetimleri” adı verilen daha önceden programlanmış denetimler. Bakanlığın denetim birimi her yıl kasım veya aralık aylarında o yıl gidecekleri, denetleyecekleri sektörleri tespit ediyor. Örneğin 2014 yılında denetime gidilecek sektörler; sağlık kurumları, otel motel ve eğlence yerleri, tekstil işletmeleri. Bu denetim kapsamında yer altı maden işletmeciliği işyerleri ise, her yıl denetlenmesi gereken sektör olarak otomatikman “proje denetim” kapsamına giriyorlar. Ayrıca yine bu işyerleri her yıl denetim programında olmakla beraber, diğer sektörlerden farklı olarak yılda iki kere denetlenmek zorundalar.
Diğer denetim yöntemi ise, şikayet üzerine gidilen denetimler. Bu denetimler yılın her anında doğal olarak şikâyete bağlı olarak yapılabiliyor.

Ani baskın olmuyor
Bu bağlamda Çalışma Bakanlığı Teftiş Kurul Başkanının ifadesine göre, Soma’daki madende 2012 ve 2013 yıllarında ikişer kere “proje denetimi” yapılmış. Madenin, Soma Grubuna geçtiği 2009 yılı kasım ayından bu yana toplamda 10 proje denetimi gerçekleştirmişler.
Soma’da iş müfettişleri, ki madenlerde denetim yapan müfettişlere “teknik müfettiş” adı veriliyor ve tamamı mühendis, en son olarak 2014 mart ayında denetim yapmışlar. Bu denetim 13 Mart tarihinde başlamış ve madenin büyüklüğüne göre 18 Mart tarihinde sonlanmış. Bu denetimi İzmir’den gönderilen iki teknik müfettiş gerçekleştirmiş.
Genel olarak proje denetimlerinin ne kadar etkili olduğu tartışılabilir. Çünkü bu denetimler sektörler ve o sektörlerdeki işletmeler tarafından önceden bilindiği için, ne zaman denetim yapılacağı da üç aşağı beş yukarı kestiriliyor. Dolayısıyla işyerleri müfettişlerin ne zaman denetime geleceklerini tahmin ettiklerinden, özellikle o dönemlerde eksikliklerini tamamlama gayreti içerisine giriyorlar. Doğal olarak ani bir baskın şeklinde gerçekleşmeyen bu denetimler uygulamada gerçeklerin gizlenmesine yol açabiliyor.

Müfettiş madene iniyor mu?
Denetime giden müfettişlerin madenin derinliklerine inip inmedikleri de önemli bir soru işareti olarak akıllarda. Teftiş Kurul Başkanı, Soma’da yapılan denetimde iki müfettişin madenin galerilerine indiklerini, tutanaklara bu durumun yansıdığını ifade ediyorlar. Bu bakımdan denetime ilişikin bir sıkıntı olmamakla beraber, Türkiye’nin en büyük maden işletmelerinden biri olan bu işletmeye neden sadece iki müfettiş görevlendildiği veya daha fazla sayıda müfettiş görevlendirilebilir miydi sorusu da akıllara geliyor.

ŞİMDİ NE OLACAK?
Çalışma Bakanlığı müfettişleri işyeri müdüründen başlayarak, yaralı kurtulan işçilere kadar ifadeleri almaya başlayacaklar. Halen bu işyerinde 50’ye yakın gaz sensörü var. Bu sensörlerin geçmiş gaz değerleri kontrolleri yapılacak. İş müfettişleri, kazanın başladığı yerde durum tespiti yaparak, kazanın oluş nedenini içeren raporlarını bakanlığa ve Cumhuriyet Savcılığı’na gönderecekler. Bu arada, Soma Cumhuriyet Savcılığı da, İzmir 9 Eylül Üniversitesinde Maden Mühendisliği Bölümü’nde görev yapan Profesör olan hocalardan oluşan bir bilirkişi grubu kurdu. Bu hocalar da tahliyelerin ardından raporlarını hazırlayacaklar. Bu raporlar açılacak tazminat davaları bakımından kritik öneme sahipler.

Acil eylem planları ve tatbikat yapılmıyor!

Çalışma Bakanlığı, geçen hafta, yaklaşık iki yıldır yürürlükte olan yeni kanunun ülkemizde ne ölçüde kabul gördüğüne ilişkin bir çalışma yayınladı. Bu çalışmada konumuz açısından çok ilginç olan iki veri var.
Buna göre, çalışma kapsamında yer alan ve ülke genelini yansıttığı ifade edilen işyerlerinin yüzde 30’u kanuni zorunluluk ve hayati öneme sahip olan “Acil Durum Planlarını” hazırlamamışlar. Ayrıca yine işyerlerinin yarısına yakını (yüzde 48) kanuni gereklilik olan “Yangınla Mücadele ve Tahliye Tatbikatı”nı yapmamış. Soma’da meydana gelen bu korkunç kaza öncesinde bu tatbikatların yapılıp yapılmadığı henüz bilinmiyor. İş müfettişleri olay sonrası araştırmalarda ilk bu konu üzerinde duracaklarını söylüyorlar.

48 bin işçi çalışıyor
Ülkemizde SGK kayıtlarına göre kömür ve linyit çıkarılan 740 işletme var. Bu işletmelerde toplam 48 bin 706 işçi çalışıyor. Son üç yılda kömür ve linyit çıkarılan işyeri sayısında artış var. Yani önlem alınması gereken işyeri sayısı artıyor.

Denetimde neye bakılıyor?

Soma’da bulunan teknik iş müfettişlerinden aldığımız bilgiye göre; denetime gidenler ilk olarak şu hususlara bakıyor:
* Madenlerde en az iki yer üstüne çıkış yolu var mı yok mu?
* Havalandırma sistemi yönetmeliğe uygun kurulmuş mu?
* Yedek havalandırma sistemi var mı?
* Yedek enerji kaynağı kurulmuş mu?
* Galerilerde ortaya çıkan gazları izleyen Merkezi İzleme Sistemi bulunuyor mu?
* Maden içerisinde kurulu bulunan ekipmanlar için korunaklı düzen var mı?
İşte genel olarak bu hususlar denetimde ilk bakılanlar. Eğer bu hususlardan biri bile bulunmuyorsa, teftiş yapan müfettişler o işyeri için “faaliyeti durdurma” kararı veriyorlar. Faaliyetin durudurulduğu bu sürede sadece noksanlıkların giderilmesine izin veriyorlar. 2012 - 2013 yıllarında 50 maden işyerinde faaliyeti durdurma kararı verildi.