78 cana bedel 54 dakika! Her şey bacadaki alevle mi başladı? Faciayı büyüten 'vernik' etkisi
Günler geçiyor, Bolu'daki yangının acısı geçmiyordu. Yangının çıkış nedenine, otelin yangın için yeterli önlemi alıp almadığına dair tartışmalar büyüyordu. İtfaiyenin otele 54 dakikada ulaşmış olmasının ölümlerin artmasında etkili olup olmadığı gündeme geliyordu. Özellikle de itfaiye tarafından otele verilen 2007 ve 2025 tarihli 2 belge, 'sorumluluğun kime ait olduğu' sorularını bir kez daha gündeme getirdi. Prof. Dr. Hakan Serhad Soyhan ve Prof. Dr. Afşin Ahmet Kaya yangına ve sürece dair merak edilenleri cevapladı.
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 22 Ocak gecesini 23 Ocak'a bağlayan gece Bolu’daki Kartalkaya Kayak Merkezi’nin en eski otellerinden biri olan Grand Kartal Otel’deki yangının üzerinden 48 saat geçmişti. Hayatını kaybedenlerin sayısı 78, acının boyutu ise artık tarifsizdi. Cenazeler teslim ediliyor, gözyaşları toprağı yıkıyordu. Duygusal boyutu git gide ağırlaşan afete sebep olanların ne olduğunun tespit edilmesi için araştırmalar sürüyordu. Sorulan sorulara her geçen saat bir yenisi daha ekleniyor, yangının boyutunu büyüten detayların Grand Kartal Oteli korkulu bir kâbus gibi dört bir yandan sardığı ortaya çıkıyordu. Yangının kaynağı neydi, sorumlusu kimdi? Hangi önlemler alınmış, neler göz ardı edilmişti? Sayısız soru soruluyor, ancak hiçbirine kesin bir cevap verilemiyordu. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Afet Eğitimi ve Yönetimi Uygulama ve Araştırma Merkezi’nden Prof. Dr. Afşin Ahmet Kaya ve Sakarya Üniversitesi Yangın Güvenliği ve Yangın Anabilim Dalı Başkanı Yangın Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Hakan Serhad Soyhan merak edilen soruları tüm detayıyla Milliyet.com.tr’ye açıkladı.
2007’DEKİ BELGE İLE 20 GÜN ÖNCEKİNİN FARKI NE?
78 kişinin yaşamını yitirdiği yangından saatler sonra otelin, itfaiye imzalı 2 belgesi ortaya çıktı. 2007 ve 2025 imzalı bu belgeler birbirinden farklıydı. 2025’in ilk günlerinde düzenlen belgede otele ait bir kafe için onay alınmış, 2007’deki belgede ise 4 maddenin yerine getirilmesi şartıyla otelin yangın söndürme araçlarının tam ve sağlam olduğu yazılmıştı. Prof. Dr. Hakan Serhad Soyhan, o belgelerin ne ifade ettiğini ve 2025 tarihli belgede niçin sadece ‘kafe’ bölümü için onay alınmış olabileceğini şöyle açıkladı:
"2007’deki belge, otelin kurulmasına verilen genel izin. Yeni çıkan ise otelin restoranını çalıştıracak ayrı bir işletmeye verilmiş. Yaklaşık 20 gün önce düzenlenen belge, itfaiye tarafından verilen, o şirketin yeni yönetmeliğe göre uygunluk belgesi alması anlamında ihtiyaç duyduğu bir rapor. Ancak sadece mutfağı ve restoranı kapsıyor. Başka bir yerle ilgisi yok. Otelin diğer yerleri incelenmemiş. Bu otelin neredeyse aynısı, çok benzeri Kartepe’de var. Binanın yapısı, neredeyse boyutları bile aynı. 2007’deki yangın yönetmeliğinin ilk çıktığı yıl, bugünkü kadar gelişmiş ve yeterli değildi. Zaman içinde düzelte düzelte 2025'e geldik. Şu anda muhtemelen o otel, o yangın merdiveniyle ruhsat alamazdı. Onlar da bunu bildiklerinden bu 2'nci raporu yalnızca mutfak için istemişlerdi. İtfaiyenin proje inceleme yetkisinin sınırlandırılması, yangın güvenliği açısından kritik hataların fark edilmeden uygulamaya alınmasına neden olabiliyor. Bu yetkinin iadesi veya daha etkili bir denetim sürecinin oluşturulması gerekli."
78 CAN, 54 DAKİKA!
En önemli ve belki de tarifsiz acılarla sonuçlanan otel yangınının aydınlanması için sorulan sorulardan biri de ‘yangının nasıl ve neden çıktığı’ olmuştu. Tamamı küle dönen, ağır hasar alan ve çökme tehlikesiyle karşı karşıya olan otelde ekipler her detayı inceliyor ve yangının başladığı yeri ve sebebini araştırıyordu. Yangınların çıkış nedenleri değerlendirildiğinde ise ilk sırada ‘elektrik kontağı’ yer alıyordu. Ancak ifadelere göre mutfakta başladığı değerlendirilen yangının, ‘yağ yangını’ ya da ‘davlumbaz-baca yangını’ olabileceği de değerlendiriliyordu. Otelin en fazla hasar alan tarafı hiçbir müdahale yapılamamış olan arka cephesi olmuştu. İtfaiye ekipleri otele yangının 54’üncü dakikasında gelmişti. Prof. Dr. Hakan Serhad Soyhan’a göre itfaiye ekiplerinin kısa sürede oraya ulaşması ise ‘hayaldi.’ “İtfaiyeci arkadaşların verdiği bilgilere göre, lobi ve mutfak arka arkayaymış. Lobinin hemen arkasında restoran varmış. Yangına müdahale eden arkadaşlar bize bu yönde bilgi verdiler” diyen Prof. Dr. Soyhan sözlerine şöyle devam etti:
"Artık yeni sistemler artık yangın söndürmeyi insana bırakmıyor. Sensörler var, böyle bir durum oluştuğunda otomatik yangın söndürme sistemini harekete geçiren, tüpleri tetikleyen bir mekanizma bu. Dumanı gördüğü anda yani 1 saniye içinde hem alarmı çalıyor hem de davlumbaz ve mutfaktaki söndürücüleri tetikliyor ve devreye alıyor. Merkezden bu kadar uzak bir yere itfaiye personelinin 5 dakikada gelmesi hayal. Ancak diğer itfaiyeler ne yapıyor? Mesela Sakarya İtfaiyesi, riskli gördüğü her yere, fabrikaların yoğun olduğu yere ekip yerleştiriyor. İtfaiyenin bunu planlaması lazım. Şehir merkezindekiler uzaktan gelip olası yangını kısa sürede söndüremez diye ormanlık alana, sanayi bölgelerine bir müfreze kurması lazım. Düzce’de, Sakarya’da, büyükşehirlerde bu sistemler var. Büyükşehir olmayanlarda da var. Bolu’da ise yangın olan otele 1 saatte varılması yollar dar olduğu için ve yukarı doğru çıktığı için kaçınılmaz bir şey zaten. Otellere yakın bir müfreze koyulsa 5 dakikada ulaşılabilirdi."
ÇATI VE BACADAKİ İPUCU! SORUMLUSU KİM?
Prof. Dr. Hakan Serhad Soyhan, yangının çıkış sebepleriyle ilgili bazı ihtimalleri de açıkladı. Prof. Dr. Soyhan ’en yüksek ihtimal’ diye değerlendirdiği olası davlumbaz yangını için, “Yangının davlumbazdan çıkma olasılığı en yüksek. Yangın hızlı şekilde çatıya sirayet etmiş, davlumbazdan çıkan baca çatıya kadar çıkar. Normalde bugünün yönetmeliğinde davlumbazın bacasının ayrı olması lazım. Ama ilk izin aldıkları 2007 yönetmeliğinde bu zorunlu olmayabilir. Üst katlarda daha büyük tahribatın olmasının sebebi bacanın oraya doğrudan çıkmış olması. Aşağıda ise tahribat az ve orada duman oluşmuş. İnsanlar da orada hayatını kaybetmiş” diyor. Burada yapıya onay veren ve kullanımı itfaiye tarafından uygun bulunduğu yazan belgelere kimin onay verdiği ve otelin denetimlerinin kimin sorumluluğunda olduğu da tartışma konusu olmuştu. Prof. Dr. Soyhan da bu sorunun yanıtını verirken, ‘sorumluluğu üstelendiği görülüyor’ diyerek itfaiye raporlarını işaret etti.
“Belediye, büyükşehir belediye olmadığından sınırları mücavir alanıyla sınırlı. Ancak orada da şu soru soruluyor, belediyenin sorumluluğu yoksa 2 tane itfaiye raporunda neden belediyenin adı var? O raporları belediye hazırladığı için belediyenin bu sorumluluğu üstlendiği anlaşılıyor.” - Prof. Dr. Hakan Serhad Soyhan
Yangının söndürülmesi ve otel sakinlerinin acil durumda oteli tek edebilmesi için gereken sistemler yerli yerinde miydi? Ne eksikti ve yapının bütünlüğünü bozmadan yangına hazır hale getirmek mümkün müydü? Prof. Dr. Hakan Serhad Soyhan bu sorunların yanıtını da şöyle verdi:
“Duman esnasında tahliye için o dumanın dışarı atılması için sistemler var. Dumanı yangın olan yerden emerek dışarı atıyor. Bu otelde onun bulunması çok zor çünkü eski bir otel. Onun dışında insanların kaçabilecekleri yolları zemine işaretleyen fosforlu yollar olmalı. Bu yolları gören kişilerin nerden çıkacaklarını bilmesi lazım. Böyle bir şeyin de olmadığı bilgisi var. Alarm olması lazım sesli ve tabelalarla uyarılan sistem olmalı. Ancak alarm da çalmamış. Eski bir binaya yangın söndürme sistemlerinin sonradan dahil edilmesi hiç zor değil. Rahatlıkla yapılıyor, montajı dışarıdan yapıldığından bunları yapıya dahil etmek için bir yerleri yıkıp tahrip etmeye gerek kalmıyor. Yangını neyle söndürdüğünüz, nereye müdahale ettiğinize bağlı olarak değişir. Mutfakta köpük sıkarken başka yerlere su sıkarsınız. Özellikle yağ yangını olabilecek kimyasallar olan yerlerde özel söndürücüler kullanılıyor.”
'VERNİK HIZLANDIRIYOR, BOYA YAVAŞLATIYOR'
Bolu’daki yangın, bir afete dönmüş ve 78 kişi neredeyse tamamı ahşap kaplı betonarme yapıdan dışarı çıkamamıştı. Yangının çıktığı otelin itfaiyeden uzakta ve ulaşılması zor ve uzun sürecek bir noktada konumlanması işleri iyice çıkmaza sokmuştu. Ancak ahşap kullanımının hem iç hem de dış döşemelerde bu kadar yoğun olması, ‘yangının hızla yayılmasına neden olabilecek’ bir detayı daha gündeme getirdi. Prof. Dr. Afşin Ahmet Kaya’ya göre, dış etmenlerden ve kısa sürede yıpranmasından korunması için ahşaplar verniklenirdi. Bu hem daha temiz görünmesini hem de ahşabın daha dayanıklı olmasını sağlıyordu. Ancak ahşap yüzeyin üzerindeki vernik kaplamalar yangının yönünü de etkiliyor ve yanma yolu çiziyordu. Prof. Dr. Afşin Ahmet Kaya, ahşabın korunması ve güzel görünmesini sağlayacak, aynı zamanda da yanmaya dayanıklı olacak başka malzemeler olduğunu açıkladı. Yani alevlerin hızla yayılmasına neden olabilecek ‘vernik’ yerine ‘intumesan boya’ kullanılabilirdi.
Prof. Dr. Afşin Ahmet Kaya, ‘kabaran boya’ diye de adlandırılan bu boyanın, verniğin hızla yayacağı alevlere bir süre daha engel olacağına ve yangının yayılma hızını yavaşlatacağına dikkat çekti. Prof. Dr. Kaya, dış cephesi ahşap kaplanmış otelin, havaya, suya ya da diğer doğal etmenlere maruz kaldığında dayanıklı olması için vernikle kaplanmış olmasının, itfaiyenin otele doğru hareket halinde olduğu 54 dakika içinde yangının iyice yayılmasında etkili olduğunu söyledi. Bunun yerine kabaran boyanın kullanılmasının, yangının sardığı yapıdan kurtulmaya çalışanlara zaman tanıyacağına dikkat çekti.
İntumesan boyalar, yangın yönetmeliklerine uygun hale getirmek amacıyla çeşitli yanıcı yapı malzemelerine uygulanabildiğinden, pasif yangın korumasının önemli bir unsuru. İntumesan boya, sıcaklık 120 dereceye ulaştığında veya bu seviyeyi aştığında tepkimeye girer. Bu da ahşap yüzeyinde yumuşak bir kömürleşme etkisi (ısının alt tabakaya iletilmesini yalıtır ve azaltır) ve su buharının salınması (alt tabakanın soğumasına yardımcı olur) ile sonuçlanır. Yangın yönetmeliklerindeki standartlara uymak için çeşitli ahşap alt tabakalar şişen-kabaran boyayla kaplanabilir. Bu yapı elemanları arasında çerçeveler, merdivenler, zeminler, tavanlar, kaplamalar ve ahşap veya ahşap türevlerinden yapılmış kapılar bulunuyor. Boyayla kaplanan ahşap alt tabakanın 30 ila 60 dakika boyunca yapısal veya bölme yeteneğini korumasını gerektiriyor.
