İki ucu keskin kılıç

SERVET YILDIRIM - Geçen hafta kurlarda meydana gelen sert artış bazı ihracatçıların yüzünü güldürdü ama Merkez Bankası’nı kaygılandırdı. Merkez Bankası geçen hafta attığı bir dizi adımla kurdaki oynaklık konusunda ne kadar hassas olduğunu gösterdi. Bu adımlarla hareketin önüne geçip, oynaklığı azaltabilir mi bilmiyorum ama eğer Merkez Bankası istediği etkiyi görmezse bu adımlara yeni adımları da ekleyecektir. Çünkü kurdaki istikrar fiyat istikrarı açısından bir ön koşuldur.

Merkez Bankası rahatsız çünkü kurlardaki hareket 2023 ortasından bu yana başlayan ve zaten beklendiği hızda ilerlemeyen dezenflasyon sürecini aksatabilir. Sadece bizde değil gelişmekte olan ülkelerde kur artışı enflasyonun önemli belirleyicilerinden birisidir.

İki kritik konu var

Kur artışı ekonomide olumsuz etkisini başlıca iki kanaldan gösteriyor. Bunlardan ilki ve Merkez Bankası’nı en çok ilgilendireni enflasyon kanalı. Buna kısaca kur-enflasyon geçişkenliği deniliyor.

Döviz kurlarındaki değişimin fiyat seviyeleri üzerinde yaratacağı etkiyi ifade ediyor. Liranın döviz karşısında değer kaybetmesi yatırım ve sermaye mallarının ithalat maliyetlerini artırıyor. Bu artan maliyetler genel fiyat seviyelerini yükseltiyor. Merkez Bankası’nın 2023’te yaptığı çalışmalara göre maliyet kanalından gelen geçişkenlik yüzde 25 civarında bulunuyor. Yani döviz kuru sepetindeki her yüzde 10’luk artış tüketici fiyatlarına bir yıllık sürede ortalama 2.5 puanlık maliyet kaynaklı etki yapıyor. Bu geçişkenlik özellikle ticarete konu olan temel mallar ve enerji gruplarında daha yüksek olabiliyor.

Kur artışı maliyet kanalının yanı sıra bilanço ve beklenti kanalları üzerinden de etkiliyor. Döviz cinsi borçları döviz cinsi varlıklarının üzerinde bulunan yani açık pozisyonu olan kamu ve özel kesim şirketlerine kur artışından yük geliyor.

Kur artışı ayrıca beklentileri de bozarak hem enflasyon hem talep üzerinden ekonomileri etkiliyor. Kurlardaki artış ve döviz piyasalarındaki oynaklık beklentileri bozarak, fiyatlama davranışlarını olumsuz etkiliyor.

Kurun olumsuz etkisi enflasyonun yüksek seyrettiği, dolarizasyon eğiliminin sürdüğü, risk priminin arttığı, üretimde ithal girdi bağımlılığının güçlü olduğu ekonomilerde daha belirgin şekilde hissedilmektedir.

Deneyimlerimiz bize, Merkez Bankası’nın kurdaki hızlı artışa kayıtsız kaldığı dönemlerde enflasyonun kısa sürede hızla yükseldiğini ve daha sonra tekrar aşağı çekilmesinin çok güç ve sancılı olduğunu göstermiştir. Bu nedenle enflasyon hedeflemesi yapan ve dezenflasyon politikası uygulayan Merkez Bankası’nın kurdaki oynaklığa karşı hassas davranması beklenmelidir.