İran, artık dünya onaylı ‘barışçıl’ nükleer güç

12 yıldır süren müzakereler sonrasında dünya güçleri ve İran, Tahran’ın barışçıl bir nükleer program izlemesini garanti altına almak; karşılığında ise ekonomik ve mali yaptırımları kaldırmak konusunda tarihi bir adım attı. İsviçre’nin Lozan kentinde son sekiz gündür dışişleri bakanları ve heyetlerin neredeyse hiç uyumadan gerçekleştirdiği müzakereler sonucunda dün akşam, Avrupa Birliği’nin koordinatörlüğü altında P5+1 ülkeleri ABD, İngiltere, Fransa, Rusya, Çin ve Almanya ile İran’ın üzerinde uzaştığı “temel parametreler” açıklandı.

Rusya: Hakkı tanındı
İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif ile AB Dış Politika Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini’nin açıkladığı ortak metin temel alınarak 30 Haziran’a kadar nihai anlaşma hazırlanacak. Yetkililer, hâlâ üzerinde anlaşılamayan noktalar olduğunu vurguluyor. Ön anlaşmaya göre İran, sivil nükleer enerji alanında uluslararası çalışmalara katılacak. Rusya Dışişleri Bakanlığı çerçeve anlaşmayı “Tahran’ın sivil nükleer program izlemesi konusundaki koşulsuz hakkının tanınması” olarak yorumladı. Çerçeve anlaşmadaki maddeler şöyle:
- İran (uranyum zenginleştiren) santrifüjlerinin sayısını üçte iki oranında azaltarak 19 binden 6,014’e indirecek. 10 yıl boyunca bunların 5,060’ı uranyum zenginleştirebilecek. Tamamı ilk nesil santrifüjlerden oluşacak.
- İran 15 yıl boyunca uranyumu yüzde 3.67’den fazla zenginleştirmeyecek.
- İran mevcut durumda 10 bin kg olan düşük ölçüde zenginleştirilmiş uranyum stoğunu, 15 yıl boyunca yüzde 3.67 oranında zenginleştirilmiş şekilde 300 kilograma düşürecek. (Teorik olarak bir atom bombası yapımı için yüzde 90 oranına kadar zenginleştirilmiş 1000 kg uranyum gerekmekte)

Bomba için 1 yıl
- İran 15 yıl boyunca yeni uranyum zenginleştirme tesisi kurmayacak.
- Mevcut durumda İran’ın bir nükleer silah için gereken maddelere ulaşması adına gereken süre 2-3 ay. Yukarıdaki kısıtlamalar ile İran 10 yıl boyunca, atom bombasına ulaşmaya 1 yıl uzak olacak.
- İran, Kom kentinde yer altında bulunan ve bu nedenle askeri bir müdaheleden etkilenmeyeceği düşünülen Fordo tesisinde en az 15 yıl boyunca uranyum zenginleştirmeyecek. Fordo nükleer, fizik, teknoloji ve araştıma merkezine dönüştürülecek. Yabancı bilim insanları bu merkezdeki araştırmalara katılacak.

Araştırmaya devam edecek
- İran 10 yıl boyunca yalnızca Natanz tesisinde uranyum zenginleştirebilecek.
- Uluslararası bir kuruluş, Arak ağır su reaktörünün silah üretmeyecek şekilde yeniden tasarlanmasında İran’a yardımcı olacak. İran mevcut ağır su stoğunu 15 yılda uluslararası pazarda satacak.
- Tahran en ısrarcı olduğu konulardan biri olan, yeni nesil santrifüj geliştirmek için AR&GE çalışmalarına devam edebilecek. Ancak bu, P5+1 ülkelerinin onayladığı parametreler kapsamında olabilecek.
- Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu, İran’ın tüm tesislerini denetleyebilecek.
- (Atık) Tüketimiş nükleer yakıt stoğu ülke dışına çıkarılacak, İran bundan sonra asla tüketilmiş nükleer yakıtı yeniden kullanma konusunda araştırma yürütemeyecek.

Yaptırımlar nasıl kalkacak?

- ABD, AB ve BM Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’nun İran’ın kararlaştırılan tüm adımları atıığını onayladığında nükleer programla ilgili tüm yaptırımlarını kaldıracak.
- ABD’nin İran’a yönelik ‘terörizm, insan hakları ihlalleri ve balistik füzeler’ alanlarındaki yaptırımları ise sürecek.
- İran’ın sözünüi tutmaması ya da belirgin derecede düşük performans gösterilmesi halinde yaptırımlar geri getirilecek.

İsrail: Dünya daha kötü bir yer olacak
İsrail Stratejik İlişkiler Bakanı Yuval Steinitz, “Lozan’daki gülümsemeler, İran’ın nükleer konuda hiçbir ödün vermediği, İsrail ve Ortadoğu’daki diğer ülkeleri tehdit ettiğine dair korkunç gerçekten kopuktu. Dünyayı, kötü bir nihai anlaşmadan vazgeçirmek için çabalarımız sürecek” dedi. AFP’ye konuşan bir hükümet yetkilisi ise nihai anlaşmanın bu yönde gelişmesi durumunda “dünyanın daha kötü bir yer olacağını” söyledi.