Bilinenden 3000 yıl önce... Anadolu’da bakır işleme tarihi değişti

Kocaeli Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ayşe Tuba Ökse’nin bilimsel danışmanlığında, beş kültürel katmanın ortaya çıkarıldığı Diyarbakır’daki Gre Fılla Höyüğü kazılarında, Neolitik Dönem’e ait yerleşimde erken dönem metalürjik faaliyetlerin gerçekleştirildiği belirlendi.

Farklı disiplinlerden akademisyenlerin bir araya gelmesiyle oluşturulan KOÜ Arkeometri Çalışma Grubu’nca elde edilen bulgular, bilimsel dergilerde yayımlandı.

Arkeoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Üftade Muşkara ve Doç. Dr. Ayşin Konak, Analitik Kimya Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Seda Karayünlü Bozbaş, Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü’nden Doç. Dr. Mustafa Burak Telli’nin çalışmaları, bölgedeki bakır işleme faaliyetleriyle ilgili en erken denemelerin günümüzden 10 bin yıl öncesine dayandığını ortaya çıkardı.

1000 dereceye ulaşmış

Kazıda bulunan ısıl işlemlerle ilgili malzeme grubuna ilişkin, “Metalürjik faaliyetler nasıl olmuş? Bu kadar erken dönemde bakır işçiliği var mıydı?” sorusundan yola çıkarak araştırma yaptıklarını aktaran Muşkara, çalışmalarla camlaşmış kütlesel parçanın, sıcaklığın yaklaşık 1000 santigrat dereceye ulaştığı kapalı fırın ortamında oluştuğunu belirlediklerine işaret ederek, şöyle konuştu: “Kapalı, ısı kontrolünün olduğu bir fırın ortamı, yaklaşık 1000 dereceye kadar ulaşmış, buna ait parçayı inceleyerek içinde küçük bakır parçaları ve yüzeyde bakır kalıntıları bulduğumuzdan, bu fırının bakır işçiliğiyle ilişkili olabileceğini aklımıza getirdi. Bakır objeyle yaptığımız inceleme, bunun yüksek sıcaklıkta eritilmiş örnek olduğunu, eritildikten sonra döküm yoluyla vurularak şekillendirildiğini gösteriyor. Önceki arkeolojik bilgilerimiz bize Prehistorik Dönem’de insanların bakırı, bakır cevherini bildiklerini fakat bunu daha çok küçük süs eşyası ya da pigment olarak kullandıklarını gösteriyordu. Doğada bakır metalik olarak bulunuyor, bu metalik bakırı da dövme yoluyla tavlama şeklinde ısıl işlemle şekillendirerek istedikleri forma getirdikleri bilgisi söz konusuydu. Yaptığımız inceleme, en azından yöresel olarak daha erken dönemlerde ısıyla denemeler yapıldığını ve bu malzemenin de eritilerek şekillendirildiğini gösteriyor.”

Bakırın kaynağı Trabzon

Buluntuların kökenini tespit edebilmek için kurşun izotop analizi yaptıklarını aktaran Muşkara, şunları kaydetti:

“Gre Fılla, Diyarbakır ve Ergani madenlerine yakın olmasına rağmen bu bakırın kaynağını Trabzon kökenli olarak bulduk. Bu da oldukça şaşırtıcı bir bilgiydi. Bu endüstriyel, sürekli kullanılan bir süreç değil belki ama ilk denemelerin başladığını gösteriyor. Anadolu için en erken eritme ve dökme, Mersin’de Yumuktepe’de M.Ö. 5 bin yılları olarak biliyoruz. Gre Fılla bulguları M.Ö. 8 bin yıllarında, yani 3 bin yıl gibi çok radikal bir değişim gösteriyor”