Elinizdeki ya da tabağınızdaki bir yiyeceği yere düşürdükten sonra kısa süreli duraksamayı, 'alsam mı almasam mı' tedirginliğini hepimiz yaşamışızdır. Peki, yere düşen yiyecek yenir mi? Bu soru evdeki tartışmalara ve sayısız bilim projesine konu oldu, bazıları bunun gerçek olduğunu iddia ederken bazıları da saçmalık olarak kınadı. Basit bir soru gibi görünse de bilim bunu ciddiye aldı. Modern araştırmacılar, nihayet 5 saniye kuralının ardındaki nüansları çözüyorlar.
Bakteriler gıdalara ne kadar hızla bulaşabilir?
5 saniye kuralının anahtarı, bakterilerin zemin yüzeyinden yemeğinize ne kadar hızla aktarıldığını çözmektir. Rutgers Üniversitesi'nden gıda bilimcisi Donald Schaffner, pek çok kişinin bu ölçütü yanlış anladığını söylüyor.
Aslında 5 saniye kuralıyla ilgili Clemson Üniversitesi'nde gıda bilimcisi olan Paul Dawson yaptığı titiz çalışmayı 2007'de hakemli bir dergide yayımlamıştı. Dawson ve meslektaşları, yiyeceklerin bakterileri hemen üzerine toplayabildiğini söylüyordu. Ancak bu çalışma daha çok bakterilerin gıdayı kirletmek için yüzeylerde ne kadar süre hayatta kalabileceğine odaklanıyordu. Bu nedenle Schaffner ve öğrencisi Robyn Miranda, daha çeşitli gıdaları daha farklı koşullar altında test etmeye karar verdi. 2016 yılında Uygulamalı ve Çevresel Mikrobiyoloji Dergisi'nde rapor ettikleri deneyler, 5 saniye kuralının aslında hiçbir işe yaramadığını gösterdi. Yiyecek, bakteri kaplı yüzey üzerinde ne kadar uzun süre kalırsa üzerinde o kadar çok bakteri yumağı oluştuğunu ancak yiyecek yere çarptığı anda da bol miktarda bakterinin üzerinde toplandığını buldular. Buradaki en büyük suçlu ise zaman değil, nemdi.
Deneylerde ıslak yiyecekler, ekmek veya şekerli kuru yiyeceklerden daha fazla bakteri topladı. Halı kaplı yüzeyler, bilim insanlarının uyguladığı bakteriyel solüsyonu emdiği için fayans veya paslanmaz çeliğe kıyasla gıdalara daha az bakteri aktardı. O zamandan bu yana daha fazla çalışma, mutfakta bakterilerin parmaklardan veya et ve sebzeler için aynı kesme tahtası kullanıldığında (kullanımlar arasında yıkansa bile) aktarılmasının ne kadar kolay olduğunu doğruladı. 2021'de de yine Endonezyalı bilim insanları, 5 saniye kuralını çürüttüler.
Tamamen güvensiz mi?
Peki, bilimin 5 saniye kuralını çürütmesi yere düşen yiyecekleri yemenin tamamen güvensiz olduğu anlamına mı geliyor? Bu, yüzeye ve ne tür bakterileri alabileceğinize bağlı. Dawson, "Hastanedeyken bir gıdayı yere düşürürseniz, muhtemelen onu yemek istemezsiniz" diyor. Ancak çoğu durumda üzeri biraz tozlanmış kurabiyeyi yemenin, sağlıklı bağışıklık sistemine sahip birine zarar vermesi muhtemel değil.
Aslında tüm bunlara bakarak 5 saniyenin ardındaki inancın, mikrobiyolojiden çok psikolojide yattığını söyleyebiliriz gibi duruyor. Bir kurala sahip olmak, hoş olmayan davranışlarımız için sosyal olarak kabul edilebilir bir mazaret yaratma isteğimizden geliyordur belki de, kim bilir...