Borsa suçluları ve Türkiye

Sermaye piyasası suçları hakkında Cumhuriyet Savcılarının kendi kendilerine soruşturma başlatmaları hukuken mümkün değil. Soruşturma yapılması için Sermaye Piyasası Kurulu’nun, Cumhuriyet Savcılığına yazılı başvuruda bulunması gerekir.

En son açıklanması gerekeni en önce açıklayalım. Sermaye piyasası suçları hakkında Cumhuriyet Savcılarının kendi kendilerine soruşturma başlatmaları hukuken mümkün değildir. Cumhuriyet Savcılarınca soruşturma yapılması, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından Cumhuriyet Savcılığına yazılı başvuruda bulunulmasına bağlıdır. Bu başvuru muhakeme şartı niteliğindedir. 

Sermaye Piyasası Kurulu’nun geniş yetkileri vardır. Bunlardan birisi de arama yetkisidir. Başkanın talepte bulunması ve sulh ceza hâkiminin kararı üzerine gerekli yerlerde kolluk yardımı ile arama yapılabilir. Yani, sadece polis kapıyı çalıp, “Elimizde arama emri var, şirketinizde arama yapacağız” demez, Sermaye Piyasası Yetkilileri de diyebilir. 

Manipülasyon 

Sermaye Piyasası Kanunu md 107’de “piyasa dolandırıcılığı” başlığı altında düzenlenmiş bir suç türüdür. Manipülasyon, bir ülke borsasına güveni en fazla sarsıcı ve yatırımcıya en fazla zarar verici suçtur. 

Bazen, borsa endeksinin yükseliş oranının birkaç katı olacak şekilde belirli şirket hisselerinin yükseldiği görünür. Şirketin faaliyet konusuna göre bu anlaşılabilir. Örneğin korona pandemisi başladığında sağlık sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin turizm şirketlerine göre hisselerinin çok daha fazla yükselmesi anlaşılır. Ya da önemli bir yatırım yapan, yurtiçinde veya yurtdışında büyük bir ihale alan şirketlerin hisselerinde borsa endeksine oranla çok daha büyük oranda yükselişler olabilir. 

Ancak bazen de herhangi bir yatırım hamlesi olmayan, büyük bir ihracat bağlatısı yapmayan, faaliyet konusu olan alanda yüksek bir talep artışı beklenmeyen şirketlerin hisselerinin sessiz sedasız aşırı bir yükselişleri izlenir. 

İşte orada temkinli olmak gerekir. Ekonomi ve piyasa koşulları bakımından mantıklı bir açıklaması ve gerekçesi olmadan bir şirketin hisseleri borsada yükselip duruyorsa, şüpheyle yaklaşarak izlemek, bu ani yükselişin nedenini soruşturmak gerekir. Çünkü mantıklı ve bir açıklaması ve gerekçesi olmayan hisse yükselişlerinde manipülasyon ihtimali çok yüksektir. 

Aslında bir yatırımcı borsa şirketinde hisse satın almakla, hukuken o şirketin hissedarı olur. Şirket hissedarları ise, elbette yönetimi belirleyecek derecede hisseleri yoksa, şirketin dağıtacağı kardan pay almayı amaçlarlar. Ancak borsa yatırımcılarının çoğunun asıl amacı, şirket genel kuruluna katılıp oy kullanarak şirket yönetiminde söz sahibi olmak değildir. Şirket hisselerinde meydana gelecek değer artışından yararlanarak gelir elde etmektir. 

Elbette her şey, piyasanın kendi dinamikleri ile gerçekleşirse! Borsada işlem gören şirketlerin hisselerinin değeri, piyasa dinamiklerinin dışında yalan ve yanlış bilgilerle, söylentilerle, suni işlemler ve hareketlerle etkileniyorsa, manipülasyon yapılıyor demektir ve bu da suçtur. 

5 yıla kadar cezası var 

SPK md 107/II’ye göre, sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerlerini veya yatırımcıların kararlarını etkilemek amacıyla yalan, yanlış veya yanıltıcı bilgi veren, söylenti çıkaran, haber veren, yorum yapan veya rapor hazırlayan ya da bunları yayan ve bu suretle menfaat sağlayanlar bilgi bazlı piyasa dolandırıcılığı suçunu işlemiş olurlar. Cezası da iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezasıdır. Burada söz konusu olan yalan yanlış bilgilerle yatırımcının kararını etkileme, manipüle etme suçudur. 

Burada dikkat edilmesi gereken husus, yalan, yanlış söylenti çıkarmanın dahi manipülasyon suçunu oluşturacağıdır. İster herkese açık Twitter, Facebook gibi medya iletişim araçlarıyla, isterse üyelik bazında kapalı WhatsApp gibi iletişim gruplarında olsun, suç oluşur. Geçmişte WhatsApp grupları kurup, grup üyelerine yalan yanlış bilgiler vererek belirli şirket hisselerini satın alma ya da satmaya yönelik bilgi bazlı manipülasyon suçu işlendiği bilinmektedir. 

Hatta Borsa WhatsApp grubu kurmak suç örgütü kurmanın delili dahi olabilir. Sermaye Piyasası Kurulu 4 Haziran 2020 tarihli basın açıklamasında, aralarında haklarında daha önce piyasa dolandırıcılığı, güveni kötüye kullanma suçu dâhil pek çok suç fiilinden dolayı suç duyurusunda bulunulmuş ve işlem yasağı getirilmiş kişilerin de bulunduğu bazı borsa yatırımcılarının Facebook, Twitter gibi sosyal medya mecraları ile Whatsapp, Telegram v.b. iletişim sistemlerinde üyelik bazlı gruplar kurduklarının tespit edildiği belirtilmişti. Bu gruplara, kötü niyetli, grup üyelerini bilinçli olarak yanlış yönlendirme ve böylece haksız menfaat elde etme amacıyla üye olan kişiler de olabilir. Kapalı sosyal medya grupları kurarak yatırımcıları yönlendiren şahıslar, grup içerisinde, belirli borsa hisselerine oluşturdukları talep sayesinde sahip oldukları payları satarak menfaat temin etme amacını taşıyabilirler. 

Birlikte hareket suçu 

Bu kişiler kendilerinin veya ilişkili olduğu kişilerin ellerindeki hisselerle ilgili, grup içerisindeki üyelere “al” yönünde tavsiye verirken, eş anlı olarak sahip olduğu payları satabilirler ve böylece grup üyelerinin zararına kendi menfaatlerine hareket manipülasyon yapmış olabilirler. 

Bu gruplarda manipülasyon amaçlı birlikte hareket edenler bilinçli olarak, suç işlemek amacıyla kurulan örgüte üye olma suçunu dahi işlemiş olabilirler. 

Bir de işlem bazlı manipülasyon vardır ki, bu suç, sermaye piyasası araçlarının fiyatlarına, fiyat değişimlerine, arz ve taleplerine ilişkin olarak yanlış veya yanıltıcı izlenim uyandırmak amacıyla alım veya satım yapma, alım veya satım emri verme veya emir iptal etme, emri değiştirme, hesap hareketleri gerçekleştirme yoluyla işlenir. Bir veya birkaç kişi bilinci olarak sürekli aynı şirket hissesi satın alma emri vererek diğer yatırımcıların bu hisselerin yükseleceğini, ya da tam tersini yaparak düşeceğini düşünmelerini ve buna göre o şirket hisselerine alımı veya satımı manipüle etmeyi amaçlarlar. Büyük emir bilgisine dayalı işlemler, alanın ve satanın aynı olduğu satışlar, pay depolama, yoğunlaşma, seans kapanışını belirleme işlemleri genellikle işlem bazlı manipülasyon amacıyla yapılır. Cezası ise, iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin günden on bin güne kadar adli para cezasıdır. Ancak, verilecek adli para cezası, elde edilen menfaatten az olamaz. 

Bir de hareket bazlı manipülasyon suçu vardır ki, bunda da, sermaye piyasası araçlarının fiyatları ile sahip olunanların cari fiyatları, yani ihraççı şirket veya ortağı olan şirketlerin değeri sürekli olarak değiştirilir. Manipülasyonun bu türü de yine işlem bazlı manipülasyon olarak cezalandırılır. Manipülasyon suçuna mahkemelerce hapis ve adli para cezasının yanında, Sermaye Piyasası Kurulu’nun da SPK md 103 kapsamında vereceği, suçu işleyenlerin elde ettikleri menfaatin iki katından az olmayacak şekilde, 20 bin Türk Lirası’ndan 250 bin Türk Lirası’na kadar idari para cezası vereceğini de belirtmeliyim. 

YARIN: Manipülasyondan zarar gören kişinin zararının tazmini