Piri Reis’e göre deniz ve fırtına

Piri Reis 1550’li yıllarda, “Kitab-ı Bahriye” kitabında denizi ve rüzgarları çok güzel anlatmış

Bu yıl poyrazın neredeyse esiri olduk ama ne denizi, yüzmeyi ne de onun fırtınalarını ve rüzgarlarını biliriz. Halbuki bu önemli konuda 500 yıllık bir şiirimiz bile var.
Aslında estikleri yönlere göre adlandırılan sekiz ana rüzgar var ama çoğumuz sadece iki rüzgarın adını bilir: Poyraz ve lodos. Poyraz kuzeydoğudan eser ve soğuk getirir; lodos ise güneybatıdan eser, sıcak ve nemli hava getirir. Piri Reis ta 1550’lerde “Kitab-ı Bahriye-Denizcilik Kitabı”nda bu rüzgar yönlerini şöyle çok güzel bir şekilde anlatmış:

Herkesi denizden anlar sanma sen
Sakın hepsi anlar sanma işinden
Ey hürmet sahibi deniz ehli ona derler ki
O deniz ilmini tam bilir belki
O bütün mevsimlerin halini bilmelidir
Ayın gökte yürüyüşünü öğrenmelidir.
Her yolda bir mürşidi kamil gerek
Bir denizci ilim ile amil gerek
Öğrenmeli her işi hep noksansız
Ki denizde kazasız yol bulasız
Tedbirden sonra, bırakırlar işi Hakka.
Böylece işleri yürür hep saat ve dakka
Bilmeden hep sormalı bilmediğin
Denizlerin İskenderi olan Pirimiz.
Hep dolaştı bu denizi, biliriz
Bütün denizleri rahatlıkla
gezmesini sebebi
Danışırdı, fikir alırdı görünce bir bileni
İnsanların, bakmaz idi parasına, çuluna.

İşit şimdi fırtınanın aslını
Oluşunu gelişini faslını
Yeldir o, eser gerçi ey yar
Türlü şekil, çeşit çeşit ismi var
Muhalif rüzgar vardır çok sert eser
Yağmur rüzgarı derler kamçılar geçer
Dalga kabarır yay gibi, aşar taşar
Fikirler ve akıllar onu görünce şaşar
Heybetle gemiye dalga bindirir
Dinle gel sana anlatayım bu nedir
Sürer atı istemediği yola
Hak bilir, sonunda ne işler ola
Ya batırır denizde ya vurur taşa
Ey Allahım, sakın gelmesin bu iş başa
Eğer bir limana girer ise kurtulur
Tövbe eder her şeye asiliği unutur.
Fırtına işte budur söyledim
Kudretimle size tarif eyledim

Dinle şimdi, rüzgarları diyeyim
Onları da size hep bildireyim
Başlıca rüzgarlar ki azizim
Dört tanedir rüzgarlar ki, kaydettim
Biri şarktır ki doğu, öteki kuzey şimal
Biri garptır ki, batı, ötekini güney al
Aslı bu dört rüzgardır ey bahtiyar
Ötekiler bundan olur aşikar
Onun için pusulada bu dördünün çizgisi
Siyah ile kalın çizmek gemicinin adeti
Ki kara çizgi cümlesinin başıdır
Ötekiler hepsi onun eşidir.
Bu dört rüzgar kırmızı ile yazılır
Karayel-Şoluk-Lodos-Poyraz anılır
İşte bunlar da ayrılırlar, sekiz olur yel
Hepsi bunlardır rüzgarlar bil
Bu sekiz de tekrar sekize ayrılır
On altıya bölünür ayrı ayrı karılır
Bu on altı durmaz ki, artar yine yeniden
Bir on altı eklenir çizgi çizgi iğneden
Fakat bunlar rüzgarlardan değildir
Otuz iki tanedir tamamı da bunların
Hepsi birden yol bulmakla tanınır.

Deniz ve rüzgar gibi temel doğa olaylarıyla birlikte, önce bilimin önemini ve tedbir almayı öğrenmek için bu büyük denizci, bilim ve irfan sahibi insanımızı daha iyi tanımalı ve tanıtmalıyız...