“Sağlık sorunları ilk üç gün boyunca devam edebilir”
Türkiye İnsan Hakları Vakfı’nda işkencenin önlenmesi çalışmalarının eğitim koordinatörü, Patoloji ve Adli Tıp uzmanı Dr. Ümit Ünüvar ile biber gazı diye bildiğimiz kimyasalları konuştuk. İstanbul Tabip Odası İnsan Hakları Kolu Üyesi olan ve Gezi Parkı olaylarında Tabip Odası’nın revirlerinde gönüllü hekimlik de yapan Ünüvar, polisin hangi kimyasal gazları kullandığını, bu kimyasalların vücuttaki etkilerinin neler olduğunu ve bu etkilerin giderilmesi için neler yapılabileceğini anlattı.
“Gezi direnişi” sürecinde, biber gazı diye bildiğimiz kimyasal gazların hangi çeşitleri kullanıldı?
Kulanılan kimyasallar biber gazı olarak biliniyor, ancak sadece biber
gazı kullanılmıyor. Göz yaşartıcı kimyasalların dünyada 15 farklı türü var. Türkiye’de ise biber gazı diye bildiğimiz OC ve bir siyanokarbon türevi olan CS gazı kullanılmaktadır.
“Onlar portakal gazı değil, rengi turuncu”
Portakal gazı kullanıldı mı?
Toplanan fişeklerde portakal gazı fişeği görmedik. Yaralılarda da portakal gazı kullanıldığında ortaya çıkan bulgulardan herhangi birine rastlamadık. “Orange gas” ya da “orange smoke” yazan kaplar var. “Orange smoke” ile kastedilen, yaydığı dumanın renginin turuncu olması. Yani onlar portakal gazı değil. Zaten, portakal gazı son derece ölümcül hasarlara neden olan, tüm dünyada kullanımı yasaklanmış bir kimyasal.
Polisin kullandığı göz yaşartıcı kimyasallar, ‘kimyasal silahlar’ mı?
Türkiye’de göz yaşartıcı kimyasal maddeler kimyasal silah olarak kabul edilmiyor. Ama bu maddelerin kontrolsüz ya da kötüye kullanılması durumunda kimyasal silah olarak kabul edileceği belirtiliyor. Son olaylarda da doğrudan insanlar hedef alınarak atışlar yapıldı ve çok ciddi kafa travmaları, beyin kanamaları, kemik kırıkları, göz kayıpları, organ kayıpları yaşandı. Halbuki kullanım kılavuzlarında bu gazların açık havada, 45 derece açıyla, bir topluluğun 150 metre uzağına atılmasının gerektiği yazar.
Kimler bu kimyasallara karşı daha dikkatli olmalı?
Herkes. Bu kimyasallar; akut akciğer ödemine neden olabiliyor. Zaten akut akciğer ödemine bağlı gelişen asidoz da bu kimyasallardan kaynaklanan en sık ölüm nedeni. Ama bu kimyasallar özellikle KOAH, astım, kronik kalp hastalığı gibi kronik hastalığı olan; bağışıklık sistemini düşüren her tür hastalığa sahip olan hastalar, yaşlılar ve çocuklar için çok daha tehlikeli. Daha önce de bu bu kimyasalların toksik etkileri nedeniyle ölümler yaşanmıştır.
Bu kimyasalların etkisi ne kadar sürer, uzun dönem etkileri nelerdir?
Genel olarak üç-beş saniye sonra etki gösterir. Vücuttaki etkileri ilk 15-60 dakika içinde yavaş yavaş kaybolur. Ancak bu maddeler deriden emilip sinir uçlarında biriktiğinden kişinin maddenin etkisinden kurtulması saatler alır. Akut dönem sağlık sorunları ilk üç gün devam edebilir. Ölüme götüren hastalık süreçlerini de tetikler. Hayvan deneylerinde kullanılan bu maddelere yüksek miktarlarda ve uzun süre maruz kalan hayvanların öldüğü bildirilmiştir.
Bir insan hakkı savunucusu olarak Gezi Parkı eylemlerinde polisin tavrını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Polis yoğun, kontrolsüz ve doğrudan insan hedef gözetilerek göz yaşartıcı kimyasalları kullanarak; PVSK’de bildirilen zor kullanım yetkisini aşmıştır. Hekimler olarak ölüme kadar giden ağır sonuçlara neden olan göz yaşartıcı kimyasal gazların kullanımının yasaklanmasını talep ediyoruz.
Biber gazının etkileri
Göz: Gözlerde tahriş, yanma, kızarma, gözyaşında artma, ağrı, batma hissi, kaşıntı ve görme bulanıklığı. Geçici görme kaybı, göz kapağı iltihabı, göz kapaklarının istemsiz kasılması. Gözde kornea adı verilen tabakada zedelenme ve uzun süreli göz kuruluğu şikayeti.
Cilt Ciltte yanma, tahriş, kızarıklık, çok yüksek miktar gazla temas edilmesi halinde deride yanıklar, alerjik dermatit, döküntüler, su toplaması.
Sindirim sistemi: Bulantı, öğürtü, kramplar, ishal.
Solunum ve dolaşım sistemi: Burun ve boğazda yanma, burun akıntısı, aşırı tükürük salgısı, öksürük, kısa kısa soluma, burun kanaması. Soluk alamama, solunum yolarının daralması, solunum hızının aşırı artması, astım krizi.
Ayrıca göğüste sıkışıklık hissi, kalp ritminde bozulma, kalp atışlarında yavaşlama, tansiyonun düşmesi.
Santral sinir sistemi ve ruhsal etkileri: Fenalık hissi, ışığa aşırı duyarlılık, baş ağrısı, kişinin yer ve zaman algısı ile ilgili sorunlar, panik atak.
Gaza maruz kalan kişiler korunmak için neler yapabilir?
“Limon kullanmayın, cilde daha çok zarar verir”
* Göz yaşartıcı gazlara maruz kalanların hemen ortamdan uzaklaşmaları ve temiz havayla temas etmeleri en önemli korunma mekanizması.
* Kullanılan kimyasallar giysilere ve saça yapışır ve etkilemeye devam eder. Bu nedenle bulaşık haldeki giysilerden kurtulmaları gerekir.
* Giysileri çıkardıktan sonra maruz kalan bölgeyi ılık su ve sabunla bolca yıkamaları, mümkünse bol sabunlu suyla duş almaları gerekir.
* Göz yaşartıcı kimyasallar asidik maddeler, dolayısıyla bunu nötralize etmek için bazik solüsyonlar ile müdahale etmeliler. Antiasit dediğimiz mide koruyucuların yarı yarıya sulandırılarak kullanılması özellikle cilt reaksiyonlarındaki, yanma hislerinde çok iyi sonuç veriyor. Aynı zamanda mide bulantısı ve mide ağrılarına da iyi geliyor.
* Göze geldiğinde de gözler hızla bol suyla ya da serum fizyolojik adıyla satılan solüsyonlar ile en az 15 dakika süreyle yıkanarak kimyasalı gözden uzaklaştırmalılar.
* Kimyasala maruz kalan gözde kontak lens var ise lensi hemen çıkarmalılar. Kimyasala maruz kalmış lensleri kesinlikle tekrar kullanmamalılar.
“Ovuşturmadan bolca yıkayın”
* Maruz kalan bölgeyi yıkarken, ovuşturmadan bolca yıkasınlar. Yıkamak için aşırı sıcak su kullanmasınlar.
* Özellikle CS gazı kullanıldığında su kullanımı faydalı olur. Su ilk başta CS’nin o ciltte yarattığı yanma, ağrı hissini artırıyormuş gibi gelir ama hiçbir bazik solüsyon elinizde yoksa suyu kullanmakta yarar var.
* Limon kullanmasınlar. Çünkü limon asidiktir. Asidik bir maddeyi, asidik bir madde ile atamazsınız. Limon cilde daha da çok zarar verir.