Malatya’da tat ve tarih
Malatya’da tat ve tarih bir arada. Malatya Arslantepe Höyüğü’nün UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınması çok gecikmiş bir karar olsa da Arslantepe’nin ve Malatya’nın dünyada tanınması adına çok güzel bir haber. Malatya’nın bir de tescilli lezzetleri var
Arslantepe Höyüğü’nün UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girmesi gecikmiş ama çok yerinde bir karar. Arslantepe kazıları Atatürk’ün isteğiyle 1930 yıllarında başlatılıyor. Roma La Sapienza Üniversitesi tarafından sürdürülen kazılar ise 1961’den bu yana sürüyor. Neredeyse Türkiye’nin ilk kazılarından biri; o yüzden Ankara’daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde pek çok Arslantepe eseri bulunuyor. Höyük, M.Ö. 4’üncü ve 3’üncü bin arası geç Kalkolitik döneminden başlayarak Hititlere, Roma ve Bizans’a kadar pek çok medeniyetin izini taşıyor. Arslantepe’nin önemi ilk devlet modelinin ortaya çıktığı Anadolu’nun ilk şehir devletlerinden birisi olması ve çevresindeki tarım, ticaret ve bölge ekonomisini kontrol eden merkezi bir otorite oluşturmasında yatıyor. Pek çok devlet adamının Malatya kökenli olması, kentten İnönü ve Özal gibi iki cumhurbaşkanı birden çıkması tesadüf olmamalı. Kimileri bunu çinko zengini toprağına, kayısı başta olmak üzeri benzersiz lezzetlerine de bağlıyor.
Meyve cenneti
Malatya’nın eski adı Melita, Hititçe bal anlamına gelen “Melid” kelimesinden geliyor. Sadece bal değil bal gibi kayısının da payı olmalı. 2002 yılında Türkiye’de tescillenen Malatya kayısısı, 2017 yılında AB Coğrafi İşaret listesine girdi. Ancak tadı tescilli daha pek çok ürün ve yemek var. Kent daha Hitit döneminde meyveleriyle meşhurmuş. Evliya Çelebi de bağlarını ve meyve bahçelerini anlata anlata bitirememiş. Hatta rakam da vermiş ve 7800 bağ, 600 meyve bahçesi olduğunu kaydetmiş. “Havası güzel, suyu bol” diye tanımladığı kenti tam bir meyve cenneti olarak anlatmış ve özellikle kiraz, kayısı ve üzüm üzerinde durmuş. İlginç bir şekilde bugün de Malatya’nın coğrafi işaret almış üç meyvesi bu muhteşem üçlü. Kayısı dışında Dalbastı kirazı ve Arapgir köhnü üzümü de tescilli. Gerçi tadı tescillenen meyve lezzetleri bunlarla kalmıyor. Bir kere kayısı çekirdeği var ki, harika bir kurabiyesi de yapılıyor. Malatya Banazı karası üzümü salkımıyla kurutuluyor. Dolgun açık renk içli, ince kabuklu, yağ oranı yüksek Hekimhan cevizi bir başka tescilli ürün. Meyve bahçesi deyince dut olmazsa olmaz. Battalgazi haşhaşlı dut pestili de adını baldan alan kentin bir başka bal tatlılığındaki lezzeti.
Köfte ve ötesi
Malatya mutfağı deyince akla her türlü köfte gelir. Ama köfte deyince etten yapılan bildiğimiz köfte anlaşılmamalı. Asıl malzemesi bulgur ve yarma olan, kimi zaman meyve veya sebze yapraklarına sarılan sarma yemeklere burada köfte denir. Analıkızlısından kiraz yaprağı sarmasına kadar her yemek aslen ince bulgurdan yapılan köftelerdir. İçli köftenin haşlaması bir başka güzel olur. Meyve veya sebze yapraklarına sarılan köfteler çok çeşitlidir. Fasulye yaprağı, ayva, dut, kiraz yaprakları en çok kullanılır, ama hepsi bir yana körpe kiraz yaprağıyla yapılan ekşili köfte bambaşka bir lezzettir. Kalem gibi incecik sarılan sarma-köfteler, yoğurtlu bir sosla hemhal olur, bir de üzerine kehribar gibi kavrulmuş bolca soğan gezdirilir. İşte bu yemek de Malatya’nın Yeşilyurt ilçesine tescilli coğrafi işaretli yemekleri arasında. Bu hayatta mutlaka tadılması gereken yemek dışında Akçadağ kömbesi, Arapgir tandır kebabı ve Malatya kâğıt kebabı da adıyla tadıyla tescilli yemeklerden. Son olarak şerbeti, çayı, ezmesi, reçeli, salatası da yapılan, kurusu yemeklere bambaşka bir tat veren Arapgir’in tescilli mor reyhanını da unutmamak lazım. Ne diyelim, Arslantepe yeni Dünya Kültürel Miras Listesi’ne yeni girmiş olabilir ama Malatya’nın mutfak kültürü mirası dünya gastronomisini fethedecek aslan gibi lezzetlere sahip.
Unutulmuş 44 lezzet
Aslen Malatyalı olan Ankara’daki Chef Akademi’nin kurucusu olan Şef Ali Açıkgül, memleketinin yemeklerini “Unutulmuş Tatlar” adı altında kitaplaştırmış. Kitap hem İngilizce hem Türkçe olarak iki dilde hazırlanmış. Kitapta 44 yerel lezzete yer verilmiş ama pek çok ürünün de detaylı anlatımı var. Bazı tariflerin yanında bulunan QR kodundan, yapılış videolarını izlemek mümkün. Kitap sadece internetten ısmarlanabiliyor.
