Şekerin yerini tutar mı?

Dr. Hasan İnsel

Günümüzde insanlar eskisine göre daha çok şeker tüketiyor. Şekerin bugün artık ucuz ve kolay ulaşılan bir besin öğesi olması nedeniyle çok yaygınlaşması, şekerli gıdaların ve tatlıların aşırı kalori içermeleri, porsiyon miktarlarındaki artış, hareketsiz yaşam tarzı bir araya gelince şişmanlık, şeker hastalığı, hipertansiyon, kalp-damar hastalıklarında hızlı bir artışa neden oldu. Bütün bunlar kuşkusuz iyi şeyler değil. Şekerin zararlarını artık herkes biliyor ama günlük hayatta şeker tüketimini frenlemek oldukça zor. Bu gerçeği bilen ve kilo almamak için şeker alımını azaltmak isteyen birçok kişi yapay tatlandırıcı kullanmayı tek seçenek olarak görüyor. Böylece sevdikleri ve genellikle kalorisi yüksek olan gıdaların ve içeceklerin keyfini çıkarma imkanına kavuşuyorlar. Yapay tatlandırıcı kullanan bir diğer grup ise şeker hastaları. Onlar da yapay tatlandırıcılar sayesinde ağızlarının tadını hem de sağlığını bozmadan birçok şeyi yiyebiliyorlar.

Yapay tatlandırıcı nedir?

Tarihçeleri geçen yüzyılın başına dek uzanan ama 40 yılı aşkın zamandır kullanımı giderek artan yapay tatlandırıcılar, kalori almadan şeker tadı veren kimyasal (veya doğal) bileşikler. Bunların çoğu şekerden daha tatlı olduklarından gıdalara ve içeceklere küçük miktarda katılmaları şekerle aynı tadı vermeleri için yeterli oluyor. Kalorileri de şekerle hiç karşılaştırılamayacak kadar düşük. Zayıflama arzusunda olanlar için yapay tatlandırıcılar adeta bir kurtarıcı gibi görülüyor.

Şeker hastaları da kan şekerini yükseltmeyen yapay tatlandırıcıları yaygın olarak kullanıyor, ama dikkat etmeleri gereken bir şey var: Süt ürünleri gibi besinlere yapay tatlandırıcı eklemeleri bunları bol bol yiyebilecekleri anlamına gelmez. Bu tatlılar, içeriğindeki diğer karbonhidratlarla kan şekeri düzeylerini zaten etkilerler. “Şeker içermediği” üzerinde yazan bazı diyet şekerleme, kurabiye ve çikotalardaki sorbitol veya mannitol gibi tatlandırıcı maddeler ve meyve şekeri olan fruktoz da kalori içermekte olup bunlar kan şekeri düzeylerini etkileyebilirler. Ayrıca diyet ürünlerindeki un, kan şekeri düzeylerini yükseltebilir.

Güvenli mi, değil mi?

Son yıllarda yapay tatlandırıcıların sağlığa etkileri üzerinde çok duruldu, zaman zaman özellikle internet kaynaklarından yayılan bir kısmı rakipleri karalama adına başka firmalar tarafından ortaya atıldığı izlenimi uyandıran haberler çıktı. Unutkanlıktan kansere kadar birçok hastalığa neden oldukları iddia edildi. Ancak yapay tatlandırıcıların genel tüketici için güvenli olduğunu gösteren sayısız çalışma var ve bu maddelerin zararlarına ilişkin bilimsel kanıtlar mevcut değil. Yapay tatlandırıcıların yoğun araştırmalardan sonra piyasaya sunulduğunu da belirtmeliyiz. Kalıtsal bir hastalık olan fenilketonüri hastalarının bazı tatlandırıcıları kullanmamaları gerekiyor.

Boş kalorilere dikkat

Şekerleme ve çikolata gibi ürünlerin “diyet” olanlarından şekerin çıkarılması onları düşük kalorili ve düşük yağlı ürünler yapmaya yetmiyor. Eğer içinde yapay tatlandırıcı bile olsa bunları çok yerseniz ihtiyacınız olandan fazla kalori alabilirsiniz. Üstelik meyve, sebze ve tam tahılların aksine, bu tip şekerlemelerin, tatlıların ve şekersiz içeceklerin besleyici değerleri de düşüktür, yani bunları tüketmekle boş kalori almış olursunuz. Kısacası yapay tatlandırıcıları dikkatli kullanın. Makul ölçülerde, günlük önerilen limitler dahilinde kullanılan yapay tatlandırıcıların sağlık için sakıncası yok diyebiliriz. İnsanların şekersiz içeceklere yönelmesi şeker tüketimi açısından bir bilinçlenme olarak görülebilir. Her geçen gün bu tip yapay tatlandırıcılara yenileri eklenmekte, artık bitkisel olanları, ısıya dayanıklı olanları günlük hayatımıza girdi, tatları bile gün geçtikçe daha da damak tadına uygun hale geliyor.

Kullanmalı mı, ya da ne kadar kullanmalı?

Halk sağlığını korumakla yükümlü olan ABD’deki FDA (Gıda ve İlaç İdaresi) gibi kurumlar kamuoyunda yapay tatlandırıcılarla ilgili söylentilerin neden olduğu korku ve kafa karışıklığını gidermek için her tatlandırıcı için “onaylanan günlük alım miktarı” kavramını getirdiler. Bu miktar, hayat boyunca her gün alımı güvenli kabul edilen maksimum miktarı olarak tanımlanıyor. Normal kullanımda her hangi bir tatlandırıcının günlük “onaylanan günlük alım miktarı” değerine yaklaşmak mümkün değil.