Sermaye ve üretimin yönü nereyi gösteriyor?

SERVET YILDIRIM- İlk olarak birkaç ay önce, önde gelen bir iş insanımızdan duymuştum... “Türkiye ihracatçı olma şansını kaybetti” demişti, değişik alanlarda üretim yapan büyük bir sanayi grubunun yönetim kurulu üyesi. “Peki ne yapmalı?” diye sorduğumda, “Gidip o bölgelerde üretici olmak lazım” yanıtını vermişti. Geçen ay İstanbul Ticaret Odası (İTO) Başkanı Şekib Avdagiç’in açıklamalarını okuyunca, o sohbeti yeniden hatırladım. Avdagiç, “Türkiye’deki üretimin yanına, alternatif pazarlarda da üretim ve dağıtım merkezlerini gündemimize almamız lazım” diyordu.

Dünya hızla değişiyor. İş yapış biçimleri, tüketim alışkanlıkları, ekonomik dengeler ve jeopolitik ilişkiler dönüşüyor. Küresel ölçekte adeta tektonik kaymalar yaşanıyor. Ünlü yatırımcı Ray Dalio, dünya düzenini değiştirmekte olan 5 ana güçten söz ediyor: Kamu borcu, popülizm, çatışmalar, iklim değişikliği ve teknoloji. Bunlara başka faktörler de eklenebilir. Özellikle, gelirlere oranla borçluluğun hızla artması küresel finansal sistemde ve ticaret ilişkilerinde ciddi dönüşümlere yol açabilir. Bu süreçte korumacılık eğilimleri yükseliyor, ülkeler arası ekonomik duvarlar bir kez daha inmemek üzere yeniden örülüyor. Türkiye özelinde ise üretim maliyetleri artıyor ve Türk lirası reel olarak değerleniyor. Bir kriz veya türbülans yaşanmadıkça, bu trendin kısa vadede tersine dönmesi beklenmiyor. Dolayısıyla, Türkiye’de üretip dışarıya mal satmak eskisi kadar avantajlı değil. Avdagiç bu noktada önemli bir tespitte bulunuyor:

“Görünen o ki uzun bir süre daha bu baskılanmış kur politikası devam edecek. Görünen o ki, Türkiye’deki normal giriş seviyesindeki mavi yakalının işveren maliyeti 1200 - 1500 dolarlar mertebesinde kalmaya devam edecek.”

Bu koşullar altında, CEO’lar yurt dışındaki fırsatlara daha fazla odaklanmaya başlıyor. Pek çok büyük grup “küreselleşme” stratejisiyle yurtdışı yatırımlarına hız veriyor. Almanya, Romanya, ABD ve hatta Rusya gibi ülkelerde Türk sermayeli yatırımların sayısı artıyor. Yurt dışı yatırımlar sadece finansal getiriler açısından değil, şirketlerin küresel vizyonlarını genişletmeleri, yeni pazarlar keşfetmeleri ve farklı iş modelleri geliştirmeleri açısından da önemli fırsatlar sunuyor. PWC’nin bir araştırmasına göre şirketlerin yurt dışı yatırımları için lokasyon seçimlerinde, pazar büyüklüğü ve coğrafi anlamda potansiyeli bulunan ve yatırımcı dostu ortam sunan ülkeler öncelik kazanıyor. Düşük maliyetli işgücü, vergi avantajı ve teşviklerin ise yatırımın yapılacağı lokasyon kararında daha düşük oranda belirleyici olduğu görülüyor.

Basketbol benzetmesi

Merkez Bankası’nın Ödemeler Dengesi verilerine göre, Türkiye’de yerleşik kişi ve kurumların 2013-2022 döneminde yurt dışında yaptığı doğrudan yatırımlar yıllık ortalama 3 milyar dolar seviyesinde.

Sermaye maliyetinin yüksek, gelir seviyesinin sınırlı olduğu bir dönemde, sermayenin dışarıya yönelmesi ideal bir senaryo değil. Ancak yatırım ortamının net olmadığı, dış pazarlara erişimin zorlaştığı ve mukayeseli üstünlüklerin Türkiye aleyhine geliştiği bir ortamda sermayenin içeride tutulması da her zaman mümkün olmayabilir. İdeal olan, yatırımın içeride kalması ve ihracata dönük üretim yapısının Türkiye’de oluşturulmasıdır. Ancak reel koşullar başka şeyler söylüyorsa, iş dünyası bu gerçekliği göz ardı edemez. Avdagiç, bu dengeyi şöyle özetliyor:

“Bizi eleştiriyorlar; Türkiye’den üretim kaçıyor mu, diye. Hayır. Basketboldaki gibi, ana ve sabit ayağımız Türkiye’de kalacak. Diğer ayağımız ise dünyayı kapsayacak şekilde hareketli olacak.”

Bence bu, mevcut stratejik yönelimi açıklamak için yeterince açık ve yerinde bir ifade.