Savaş ve müzik

DİAPASON - Kemal Küçük -kemalkucuk46@gmail.com

Savaşta ve barışta müzik ve politika her zaman iç içeydi, ve hep bıçak sırtında tartışılan bu konu, ikircikli ve hızlı değişen politik tutumların geçici kurbanı olmayı sürdürüyor.

Hayır; bu yazıda yukarıdan bombalar düşerken Berlin Filarmoni’yi huşû içinde dinleyen Almanları anımsatıp, “müziğin moral gücünden” filan bahsetmeyeceğim. O Filarmoni ki bir zamanlar Nazizmin resmi orkestrası gibi görülüyordu! Münih Filarmoni’nin Valery Gergiev’in işine son vermesi ile başlayıp, Avrupa’da Rus sanat ve sanatçılarına boykota dönüşen gelişmeler, ikinci büyük savaş sırasında sanat ve sanatçıya yönelik sert yargıların politik hedefler için zamanla nasıl eğilip büküldüğünü, önce karalanıp sonra aklandığını anımsatıyor bizlere.

Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısından sonra, Münih Filarmoni Orkestrası’nın Şefi Valery Gergiev, “Rusya’yı kınamasını” isteyen Münih Belediye Başkanı Dieter Rainer’i yanıtsız bırakınca, görevine son verildi. Avrupa ülkelerindeki en önemli festival ve opera evlerinden bazıları da bu kervana katıldı. Sovyetlerin dağılmasından sonra, Çarlık Rusya’sına kadar uzanan güçlü opera-bale geleneğinin temsilcisi Kirov (Mariinski) Tiyatrosu'nu yok olmaktan kurtararak eski ününe kavuşturan Gergiev, Edinburgh Festivali'nin Onursal Başkanlığı’nı da bıraktı. Gergiev 1975’te Sovyetler Birliği Orkestra Şefliği yarışmasında birinci olduktan bir yıl sonra, Berlin’de Herbert Von    Karajan yarışmasında da birinciliği kazanmıştı. Büyük Şef Herbert von Karajan kim? Yahudi soykırımını yapan Nazi Partisi’ne üye ve o dönem konserlerine Nazilerin çok sevdiği “Horst Wessel Lied” ile başlayan, düşmanlarının “SS Albay Von Karajan”dedikleri en ünlü şef. Peki, savaştan sonra ne oldu dersiniz? Karajan'la birlikte Nazi partisinin politikalarına karşı çıkmamakla suçlanan dev sanatçılar ünlü şef Wilhelm Furtwangler, soprano Elizabeth Schwarzkopf, besteci Richard Strauss nasıl ve ne için aklandı! Bu öykü, bugün Rus sanatçılarını boykota öncülük eden Almanya’nın ve ardından gidenlerin nasıl bir safdillik içinde olduğunu gösteren ibret belgeleridir.

Rusya’nın ikonik sanat kurumlarından Bolşoy Tiyatrosu’nun müzik direktörü ve şefi Tugan Sokhiev, hem Bolşoy’u hem de 19 yıldır başında bulunduğu Fransa’daki Toulouse Şehir Orkestrası’nı bıraktı. Ukrayna savaşıyla ilgili bir açıklama yapmadığı için Kiev’le kardeş şehir olan Toulouse Belediye Başkanı’nın baskıları sonucunda istifa eden 44 yaşındaki Sokhiev’in sözleri önemli: “Hayatımda barıştan başka bir şeyi desteklemedim. Müzisyenler barışın elçileridir. Sevgili Rusya’m ve sevgili Fransız müzisyen arkadaşlarım arasında seçim yapmam. Rusya gibi zengin bir kültür ülkesinden gelen bir orkestra şefi olmaktan da zengin Fransız müzik hayatının bir parçası olmaktan da gurur duyuyorum. Toulouse’da ve Bolşoy’da düzenli olarak Ukraynalı sanatçıları davet ettim. Milliyetimizi hiç düşünmedik. Toulouse’de Franko-Russo festivalini başlattım ve bugün Toulouse’daki politikacılar bu festivale karşı çıkıyor. Ne utanç!”

Aslında Sokhiev daha da hayret verici bir duruma dikkat çekiyor: “Yakında Çaykovski, Şostakoviç; Beethoven, Brahms ve Debussy arasında seçim yapmam istenecek”. İşler buraya varır mı bilmem ama Rus sanatçılara karşı taraf seçme tehdidi hızla yayılıyor. İngiltere’de Royal Opera House, Bolşoy’un yaz turnesini iptal ettiğini açıklarken, Madrit’teki Teatro Real de aynı adımı attı. Asıl sürpriz Metropolitan Operası'ndan geldi. Rus soprano Anna Netrebko, MET’in Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'i açıkça kınaması isteğini reddetmesi üzerine kadrodan çıkarıldı. Netrebko’nun görevi, Ukraynalı sanatçı Liudmyla Monastyrska’ya verildi! İsviçre’de Netrebko’nun oynadığı "Lady Macbeth"in gösterimini durdurdu. Rus piyanist Denis Matsuev’in Carnegie Hall’daki konseri iptal edildi. Yunanistan Kültür Bakanı Lina Mendoni ünlü Bolşoy Balesi'nin Çaykovski’nin "Kuğu Gölü" balesinin, Atina Kültür Sarayı’nda naklen yayınlanması etkinliğinden vazgeçtiğini belirtti.

Bu yazı Milliyet Sanat’ın Nisan sayısından alıntılanmıştır. Yazının tümünü dergide okuyabilirsiniz.