Çizgiyle avunan zihni labirentler

Seray Şahinler - Türk resminin en özel karakterlerinden ve eserleriyle en eşsiz ressamlarından biri Fikret Muallâ… Önce arayışlarla ardından çalkantılarla geçen yaşamı onu ve eserlerini eşsiz kılar. Peki biz Fikret Muallâ’yı yeterince tanıyor muyuz? Ankara’daki Erimtan Arkeoloji ve Sanat Müzesi’nde ressama kapsayıcı bakış sunan bir sergi açıldı geçtiğimiz hafta. Bor Sanat Hancan Sanat Koleksiyonu’ndan, Ebru Nalan Sülün’ün küratörlüğünde düzenlenen “Zihnin Sınırlarında Bir Rota” sergisi ressamın sinir uçlarını tetikleyen dönüm noktalarını onun eserleri ve pratiğiyle inceliyor.

Çalkantılı bir hayat

1903’te İstanbul’da dünyaya gelir Fikret Muallâ Saygı… İlk tutkularından biri futboldur, 1915’te Galatasaray Lisesi’nde futbol oynarken düşer ve aksak kalır, üç yıl sonra İspanyol gribine yakalanır ve hastalığı önce annesine sonra anneannesine bulaştırır ve ikisi de hayatını kaybeder. Akabinde babasıyla dramatik olaylar yaşar. Yani travmalar silsilesi… Ardından malum Bakırköy ve Paris’teki Paris Sainte-Anne Akıl Hastanesi süreci… 1967’deki vefatına kadar peşini bırakmayacak aksilikler, bunalımlar, git-geller, sanrılar yaşar. Ama onu öldürmeyen her şey, hem çizgisi hem renklerini güçlendirir.

Çizgiler şifa oldu

Abidin Dino, 1980’de kaleme aldığı yazıda “Fikret Muallâ kendini çizgilerle tedavi ediyordu” der. İşte ressamın yaşam-direnç durakları tam bu rotada ilerler. Sokak sokak gezdiği kentleri, çarşı pazarda gördüğü sıradan insanları, meyhaneleri, kahveleri anlatır kendine has imgeleriyle. Erimtan’daki “Zihnin Sınırlarında Bir Rota” sergisi bu yolculuktan izleri seçip hikâyelerle aktarıyor. “Çizginin Ötesinde” bölümüyle başlayan sergi, önce İsmail Hakkı Baltacıoğlu tarafından 935 sayı yayımlanan Yeni Adam dergisini ve Fikret Muallâ’nın desen ile çizgilerini hatırlayarak başlıyor yolculuğuna. İlk bölümdeki eserler onun ilk çizgilerinden sarsıcı ve çarpıcı bir resim âleminin ipuçlarını veriyor. Serginin ikinci kısmında ise ressamın 1939 sonrasındaki sanatına ve yaşamına bir bakış var. 1954 tarihli “İki Çehreli Natürmort” ile “Tezgâhta Üç Kişi” adlı tabloları, bu üslubu en karakteristik hâliyle yansıtarak karşımıza çıkıyor.

“Bir Gidiş / Bir Paris / Bir Fikret Muallâ-1939/1967” adlı üçüncü bölüm sanatçının daha bilinen olgun döneminden izler sunuyor. “Paris Sokağı (1954)”, “Sohbet Eden İki Müşteri (1957)”, “Pazarda (1957)”, “Gazeteli Adam (1953)”, “Kuafördeki Yeşilli Kadın”, (1954) gibi tablolardan oluşan seçki, küratörün tercihiyle bir Muallâ anlatısı sunuyor. Serginin son bölümünde yer alan Arşiv Alanı -ki bu sergiler için çok anlamlı ve tamamlayıcı bir tercih-, 1967-1989 yılları arasında Fikret Muallâ’ya dair yazı ve yorumları barındıran gazete arşivlerine yer veriyor.

İlk çizimlerden arşiv alanına uzanan yol, Fikret Muallâ’nın hikâyesini görünür kılarak onun sanat pratiğinde hem aynı hem aykırı hisler etrafında dolaştığını gösteriyor. Kendi döneminde şiirde, öyküde çok sık yer bulan sıradan insanlar Muallâ’nın resimlerinden göz kırparak ressamın kendi bilinç akışı içindeki yansımalarıyla geçiyor tarihe. Yine Abidin Dino ve Ara Güler’in onu tarif eden: “Her şeyden fazla insanları çiziyor, onları renkle çizgiyle avlıyordu” sözleri gibi. 

Sergi 7 Temmuz’a kadar ziyaret edilebilir.

Fikret Muallâ’yı daha iyi anlamak için

Sergiye ek olarak Erimtan’da bir söyleşi programı da hazırlandı. “Zihnin Sınırlarında Bir Rota: Fikret Muallâ sergisi kapsamında gerçekleşecek program bugün “Sanatta Orijinallik Sorunu ve Fikret Muallâ” söyleşisiyle başlıyor. Bilindiği üzere Fikret Muallâ’nın sahte eserleri piyasada dolanır durur. Küratör Ebru Nalan Sülün, sergide yer alan eserlerin uzmanlar tarafından yapılan incelemelerle doğrulandığına dikkat çekiyor. Programda, “Bir Koleksiyoner Öyküsü | Hancan Sanat Koleksiyonu”, “Fikret Muallâ’nın Nafile Dünyası”, “Zihnin Sınırlarında Bir Rota | Kitap Lansmanı ve Söyleşi” ve “20. Yüzyılın İlk Yarısında Paris ve İstanbul Hattı” gibi konuşma serisi ücretsiz olarak gerçekleşecek.