Üşümezsoy vazgeçmiyor! Fay tartışmasının doğuşu: 25 yıl önce tek noktayı gösterdi
İstanbul’da daha büyük bir deprem olup olamayacağına ilişkin 2000’li yıllarında başından itibaren araştırmalar sıklaşmış ve pek çok yabancı bilim insanı Marmara Denizi’nde çalışmalar yapmıştı. Bir tarafta 7’den büyük bir depremin kaçınılmaz olduğunu ifade eden Rolando Armijo, diğer tarafta ise 7’den küçük depremin yaşanacağı görüşünü savunan Robert Reilinger vardı. Peki, bugün de tartışılan ‘büyük deprem’ listesinde İstanbul da var mıydı? Prof. Dr. Şener Üşümezsoy ne anlatmak istiyor?
Derleyen: Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 6.2’lik depremin ardından tek soruya verilen 2 farklı yanıt akılları karıştırıyor, 25 yıldır bitmeyen tartışma yeniden gündeme geliyordu. Yaşanan deprem ‘Büyük İstanbul Depremi’ değilse neydi? Pek çok uzman ve 1999 Gölcük Depremi’nden sonra Marmara’da gemilerle ve su altı görüntüleme cihazlarıyla incelemeler yapan heyetin başındaki isimlerden biri olan Rolando Armijo, tespitlerinde yanılmış olabilir mi? Deprem Uzmanı Prof. Dr. Şener Üşümezsoy’a göre bu sorunun cevabı: Evet! Türkiye’de araştırmaları ve çalışmalarıyla, her geçen gün bilimle geleceğe ışık tutan uzmanların ‘İstanbul’ tartışması 25 yıl önce yapılan 30 yıl tahminine dayanıyor. 2 farklı görüşü savunan Profesör Rolando Armijo ve Profesör Robert Reilinger’in Marmara Denizi’nde neler olduğuna ilişkin fikirleri ve bugün tartışılan ‘büyük deprem’ için, zamanda 25 yıl geriye yolculuk zamanı!
1999’DAN SONRAKİ 25 YILDA KİM, NE DEDİ?
1999’da yaşanan 2 büyük deprem, Marmara Bölgesi’ni pek çok acı tabloyla yüzleştirmişti. 17 Ağustos ve 12 Kasım’dan sonra artık Marmara Denizi daha detaylı incelenmeli ve deprem tehlikesi hesaplanmalıydı. Ancak tam da bu çalışmalar söz konusu olunca ortaya birbirinden çok farklı, hatta tam zıt 2 görüş ortaya çıkıyordu. İyimser olanı ‘İstanbul’da büyük deprem olmayacak’ derken, kötümser olan tam tersini işaret ediyordu. Üstelik 30 yıl içinde yaşanacak büyük bir depremden bahsediliyordu. Marmara Denizi’ni incelemek üzere heyetler kuruluyor ve bilim insanları görüşlerini kamuoyuyla paylaşıyordu. Bu tartışmalar sürerken 2 isim dikkat çekmişti Rolando Armijo ve Robert Reilinger! Peki, kim neyi savunuyordu?
Rolando Armijo: 140 kilometrelik fayın yaklaşık 40 kilometresi denizin içinde kırıldı. Adalar Fayı ise 1963′te kırıldı. 1999 İzmit Depremi de fayı körfezin çıkışına kadar kırdı. Tek kırılmayan bölge Orta Marmara çukurluğu (Marmara Ereğlisi-Silivri açıkları) ile Adalar arasındaki 70 kilometrelik bölüm. Bu bölüm İstanbul’a en yakın bölüm. Bizim tahminimize göre burada meydana gelebilecek depremin büyüklüğü maksimum 7.2 olacak. Benim tezime dayanarak Marmara’da büyük deprem olmayacak şeklinde spekülasyonlar yapılması çok üzücü. İzmit Depremi'nden küçük olacağına dair elimizde verimiz yok. Üstelik 7.2 büyüklüğünde bir deprem çok ciddi bir depremdir.
Robert Reilinger: Mevcut verilere göre kırılma büyük olasılıkla Adalar’ın güneyindeki Çınarcık çukuru dediğimiz fay hattında gerçekleşecek. Buradaki fay Kumburgaz-Büyükçekmece önlerine kadar uzanıyor. Bir diğer riskli hat ise orta çukur dediğimiz Kumburgaz açıklarından Tekirdağ’a uzanan kısım. Orta çukur dediğimiz bölgedeki fayda serbest kayma (CREEO) dediğimiz olay yaşanmakta. Bu nedenle olası deprem 7’nin altında olacaktır. Çınarcık çukurundaki kırılmanın 6.8’den büyük olmayacağı konusunda tahminlerimiz var. Çınarcık-Tekirdağ arasında tek parçalı kırılma beklemiyoruz.
'7'DEN BÜYÜK DEPREM İÇİN İSTANBUL LİSTE DIŞI'
İlk olarak Robert Reilinger’in ‘iyimser’ araştırmasına bakılacak olursa, tıpkı Prof. Dr. Şener Üşümezsoy’un 1999’dan sonra sık sık vurguladığı gibi depremin 6.2’lik olduğu ve yaşandığı görülebilirdi. Ancak geçmişte 6’ya yakın büyüklüklerde pek çok deprem Silivri açıklarında kayıtlara geçmişti. Armijo’nun paylaştığı görüşlere göre ise bu depremler ‘daha büyük depremin habercisi’ olabilirdi. Reilinger'e göre ise 7'den büyük bir deprem için İstanbul liste dışındaydı. Prof. Dr. Üşümezsoy’un 20 Mart 2008’de Milliyet’te yayınlanan sözlerinde ‘Armijo’ detayı dikkat çekiyordu.
Prof. Dr. Üşümezsoy o gün, bugün de vurguladığı gibi açıklama yapmıştı. Dünyanın en tanınmış isimlerinden Fransız bilim adamı Rolando Armijo başkanlığındaki heyetin hazırladığı raporun Amerika’da yayımlandığını belirterek, “Urania, Le Suroit, gibi birçok gemi Marmara’da inceleme yaptı. Tüm bu gemilerin çalışmalarının ardından 15 Amerikalı, Fransız, İtalyan ve Türk bilim adamlarının oluşturduğu 25 kişilik heyet bir rapor hazırladı. Raporda 1894 depreminde Adalar bölgesindeki fayın 200 yıllık enerjisinin boşaldığı tespit edildi. Birçok bilim adamı ‘Adalar’ın güneyinden başlayıp Tekirdağ çukurluğuna kadar ulaşan 180 kilometrelik fay kırılacak, 7.8 büyüklüğünde deprem olacak’ diye ayet üretmeye başladılar. Raporda görüldü ki bu fayın sadece Büyükçekmece önünden başlayan 30 kilometrelik bölüm aktif. Diğer kısımlar gücünü boşaltmış. Yani Adalar’daki fayda kırılma olmayacak” diye konuşmuştu. Prof. Dr. Üşümezsoy’a göre bilinen fay haritasında bir şeyler gözden kaçırılıyordu ve olmayan fayın deprem üretmesi bekleniyordu.
"Benim çalışmalarımı da destekleyen Rob Relienger'ın GPS çalışmaları ve Yomomato'nun mikrosismik çalışmalarıyla sismojenik kabuk kalınlığının sığlığı ve kitlenme kalınlığının orta sırtta sığ oluşu 6 buçukluk tezimi kuvvetlendiriyor. Armijo'nun olayı, 180 kilometrelik bütün Marmara'yı kat eden fay olayı birinci şekilde. Bundan sonra kırılacak dediği fay, 1999 depreminden evvel 60 kilometresi Çınarcık çukurunda kırılmış. Geri kalan 119 kilometrelik fayın 60 kilometresi 1912'de kırılmış. Geride 50 kilometrelik orta sırttaki, Orta Marmara'daki fay kalmıştır. 1999 depreminde ise Körfez kırılmıştır. Bu anlamında bakıldığında Armijo'nun 70 km'lik fayı ölçtüğümüzde 50 kilometre çıkıyor. Onun da 20 kilometresi Adalar fayının devamı, yani hayali bir fay. 30 kilometre fayda 6 buçukluk deprem kalıyor.” - Prof. Dr. Şener Üşümezsoy
'7’DEN BÜYÜK OLMA OLASILIĞI YÜZDE 70'
Marmara Denizi Depremi ile ilgili araştırmalar yapan en yetkin yerli ve yabancı 15 bilim adamı, 17 Ağustos 1999 depreminin 10’uncu yıldönümünde, 2009’da İstanbul Teknik Üniversitesi’nde (İTÜ) bir araya gelerek, son gelişmeleri ve yeni bulguları konuşmuştu. Bundan 16 yıl önce yapılan toplantıda son bulguları değerlendiren Paris Yer Fiziği Enstitüsü ve Marmara Deniz Araştırmaları Koordinatörlüğü görevindeki Profesör Rolando Armijo, Marmara Denizi’nde, İstanbul’a en yakın 70 kilometre uzunluğundaki fayın kırılacağını ifade etmişti. Toplantı sonunda yapılan açıklamalarda, 30 yıl içinde 7’den büyük bir depremin yaşanma ihtimali yüzde 70 olarak ortaya koyulmuştu.
Ancak Prof. Dr. Şener Üşümezsoy, 2005'te L'Atalente gemisinin sonuçları TÜBİTAK adına açıklandığında kaydedilenleri özetlerken, “110 km fay Yeşilköy'den Gaziköy'e kadar giden fay aslında bunu 60 kilometresi kırılmış ve bu anlamda en fazla 50 km bir fay kalmış, Bu da 7'den küçük deprem yapar diye bu açıklanmıştır” diye konuştu. İki farklı görüşün merkezinde bulunan 'Büyük İstanbul Depremi'nin olmayacağı ve fayların enerjisini büyük oranda boşalttığı yönünde çalışmaları olan Prof. Dr. Üşümezsoy'un 23 Nisan'dan bu yana sıkça duyduğumuzun açıklamasının özeti niteliğindeki yorumu ise şu oldu:
“Oradaki mesafe ölçüldüğü zaman Silivri çukuruyla Yeşilköy arası 50 km’dir, fay incelendiği zaman 2 parçalı faydır. Birinci parça Kumburgaz çukurundaki faydır. İkinci fay ise Büyükçekmece'den Yeşilköy'e kadar giden Orta Sırtı kesen faydır. Orta Sırtı kesen fay izi söz konusu değildir. Bu anlamda Armijo'nun bu söylediği orta sırtı kesen ikinci fay çürütülmüştür benim tarafımdan. Diğer taraftan o bölgede olan depremler Orta Sırt dediğimiz Çınarcık çukurunun batı kenarındaki normal fayları Armijo'nun ikinci fayı olarak yorumlama yani A2 dediğimiz Büyükçekmece ile Yeşilköy arasındaki yanal atımlı fay denmektedir ama buradaki depremlerin çözümü normal faylardır. Bu anlamda Armijo önce 7.8'lik depremi 180 kilometrelik fayı daha sonra 110 km'lik fayı 7.4'lük depremi çürütüp 50 kilometrelik 7'lik bir deprem noktasına gelmiştir. Son olarak da hesaplamalarda bu anlamda Le Pichon'un baskılarıyla 7.2'ye yükseltme durumunda kalmıştır. Ondan sonra gelen Yomomato'nun çalışmaları bu fay 70 km olsa bile 7'lik deprem yapmayacağı çünkü fayın 10 km'den sığ olduğunu ortaya çıkardı. Bu bölgede Robert Reilinger'ın GPS çalışmalarında da bu bölgede deformasyon çok düşüktür. 7'nin üzerinde bir deprem mümkün değildir. 6.5'lik deprem bile sorgulanır."
KEŞFETYENİ
Onlar Türkiye'nin en çok bilinen isimleri. Şimdi ışıl ışıl yaşayan ünlülerin hayat yolculukları hep böyle başlamadı. Kimi kaset satarken söylediği şarkılarla keşfedildi, kimi inşaatlarda çalıştı. İşte ünlülerin ilk işleri...
