Tek tarih, 3 deprem! 17 Ağustos'un 355 yıllık karanlık geçmişi
17 Ağustos 1999 Gölcük Depremi'yle başta Marmara Bölgesi olmak üzere tüm Türkiye derinden sarsıldı. Depremin 24'üncü yıl dönümünde kaybettiğimiz 18 binden fazla canın acısı da hâlâ taze. Bu acıların kaynağı ise aslında günümüzden tam 355 yıl öncesine, ilk 17 Ağustos tarihli depreme dayanıyor. 3 farklı depremin yıl dönümü olan '17 Ağustos' gerçeğini Prof. Dr. Murat Utkucu anlattı.
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr - 24 yıl önce bugün, saat 03:02’de Sakarya, İzmit ve İstanbul başta olmak üzere Marmara Bölgesi kâbus dolu bir geceye uyandı. Hiç uyanamayacak olanlar ve bir daha kendilerinden haber alınamayanların yüreklerde bıraktığı acı aradan geçen 24 yıla rağmen hâlâ taze. 6 Şubat'ta meydana gelen Kahramanmaraş merkezli depremlerden sonra bir kez daha akıllara gelen 17 Ağustos 1999 Gölcük Depremi, 20’nci yüzyılda Türkiye'nin yaşadığı en büyük felaketlerin başında geliyordu. 1999'da 17 binden fazla kişiyi hayattan koparan 17 Ağustos, aslında yıllar önce de birçok kez can aldı. Sakarya Üniversitesi Afet Yönetim Uygulama ve Araştırma Merkezi Jeofizik Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Utkucu, 17 Ağustos’ta meydan gelen tek büyük depremin 1999'daki Gölcük Depremi olmadığını Milliyet.com.tr'ye anlattı.
'TARİHİMİZİN 'BİLİNEN' EN BÜYÜK DEPREMİ'
17 Ağustos hafızalara Gölcük Depremi'yle kazınsa da aslında bundan tam 355 yıl önce yani 1668 yılında meydana gelen Kuzey Anadolu Depremi de bu tarihte yaşanmıştı. Prof. Dr. Murat Utkucu’nun "Tarihimizin 'bilinen' en büyük depremi olarak ifade ettiği sarsıntının boyutları, aletsel verilerle ölçülememiş olsa da geride bıraktığı izlerden bugün hâlâ anlaşılıyor. Osmanlı Devleti’nin kayıtlarına göre 8 bin kişinin hayatını kaybettiği 17 Ağustos 1668'deki depremin büyüklüğü bilim insanlarının tahminine göre 7.8 ila 8 arasındaydı. Prof. Dr. Utkucu, Bolu’dan Erzincan’a kadar büyük bir kırılmaya sebep olan Kuzey Anadolu Depremi’ni şöyle anlattı:
"Depremin etki alanı olarak kesin bilgimiz var ama şiddetle ilgili konuşmak zor. Ya Koyulhisar'dan başladı ya Gerede’den, bunu bilemeyiz. 1668’de olan başka bir deprem daha var. Kayıtlarda bu depremin Mudurnu’yu kırdığına dair bilgiler mevcut. Ancak 17 Ağustos 1668’den daha net tarihi eşleşen başka deprem yok. Burası da 17 Ağustos 1668'de kırılmış olabilir. Kuzey Anadolu Depremi'nin 8 büyüklüğünden aşağıda olma ihtimali yok. Türkiye tarihinin bilinen en büyük depremi, Kuzey Anadolu depremi."
Daha önce aynı fayın, 1035 ve 1050 depremlerinde parça parça kırıldığının altını çizen Prof. Dr. Utkucu, fayın 1668’de tek parça kırılmasının nedenini, "Bir parça hareket ediyor yanındakini gerilmece yüklüyor sonra o diğerini, 3’üncü parça 4’ü derken hepsi birbirini tetikliyor" diyerek açıkladı.
17 AĞUSTOS, 1949’DA DA CAN YAKTI
17 Ağustos tarihli 3 büyük depremin 355 yıl içinde kaydedilmiş olmasının bir ‘rastlantı’ olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Murat Utkucu, pek bilinmeyen ama 17 Ağustos 1949’da, yerel saatle 20.43'te Bingöl Karlıova’yı vuran depreme de değindi. 6.8 büyüklüğünde olduğu ölçülen depremde 450 kişi hayatını kaybederken 3 bin 500 bina da hasar aldı. Prof. Dr. Utkucu, "Bu tarihlerin 17 Ağustos olması bir rastlantı. 17 Ağustos 1949 depremi Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın en doğusunu kırmış, Doğu Anadolu Fayı'yla bağlanan yerden 50 km batıya doğru kırık oluşmuştu. Karlıova-Yedisu arasındaki 17 Ağustos Depremi 6.8 büyüklüğüneydi. Ayrıca 1939 Erzincan Depremi kırığı tam merkeze kadar gelmedi. 13 Mart 1992’de Erzincan Merkez kırıldı. 1784 yılından beri doğu kısmı, Yedisu kırılmadı. Bu telefonun şarjının dolması gibi bir durum. Orası için şarj doldu. Mutlaka boşalacak ve yeniden de dolacak" dedi.
GÖLCÜK'TEKİ FACİA HÂLÂ HAFIZALARDA
Bilinen 17 Ağustos depremlerinin sonuncusu ise hafızlarda tazeliğini koruyan, 1999 Gölcük Depremi'ydi. Kandilli Rasathanesi’nin verilerine göre 7.4 büyüklüğündeki deprem, 5 şehirde binlerce insanı uykusunda yakalamıştı. 45 saniye süren sarsıntıların sonunda 112 bin 735 bina yıkıldı. Karanlık gecenin karanlık sabahında binlerce insan hayatını kaybetmiş, kimliği belirsiz ya da kayıp birçok depremzede kayıtlara geçmişti.
Toplamda 25 binden fazla kişinin hayatına mal olan 3 depremin de aynı güne denk gelmesiyle ilgili Prof. Dr. Murat Utkucu, “Bizim bilmediğimiz 5-10 bin yıl önce olan depremler de olabilir. 17 Ağustos'ta depremler olmuştur ama hep bu tarihte deprem olacak diye bir şey söylenemez. Şimdilik 3 adet 17 Ağustos depremi biliyoruz. Ancak buna sadece tesadüf diyebiliriz” diye konuştu.
'TOPLASANIZ MARAŞ DEPREMLERİ KADAR EDER VEYA ETMEZ'
Deprem ülkesi Türkiye’de Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu Fay Hatları'nın, Ege Bölgesi'ndeki faylara nazaran daha çok dikkat çekmesi ve bilim insanlarının o bölgeyle daha çok ilgilenmesinin doğru olduğunu belirten Prof. Dr. Murat Utkucu, 6 Şubat depremlerinden örnekler vererek şu çarpıcı açıklamalarda bulundu:
"100 yıl içinde Batı Anadolu’daki depremleri toplarsanız Maraş depremlerinin enerjisi kadar eder veya etmez. Balıkesir’in güneyinden Muğla’ya kadar, İzmir, Aydın, Afyon taraflarından bahsediyorum. 1970’te 7.1 büyüklüğünde Gediz depremi var. 1914’te Burdur Depremi de 7’lik bir deprem. Tarihe bakıldığında ondan önceki deprem 2000 yıl önce meydana gelmiş. Yani tekrarlanma zamanı uzun. Ancak Kuzey Anadolu’da bu süre 250 yıl, yani ciddi bir şey. Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu faylarında daha sık ve daha büyük depremler meydana geliyor."
