Kursk çıkarması, suikast ve çöküş! Tüm dünya anbean takip etti

2024 yılında küresel etkisini artıran Türkiye, İsrail'in katliamlarına yönelik politikaları ve BRICS gibi platformlara katılım hamleleriyle hem bölgesel hem küresel düzeyde etkinliğini yükseltti.

ABD'de ise Trump'a suikast girişimi, seçimi kazanması ve seçim kampanyalarındaki İsrail etkisiyle dünya gündemindeydi. Ukrayna'nın Kursk hamlesi ve Rusya'nın Kuzey Kore ile güvenlik iş birliği ise savaşı farklı bir boyuta taşıdı.

Suriye'de 13 yıl süren iç savaşın ardından Esad yönetimi devrildi. Gazze’deki yıkımla birlikte, bağımsız bir Filistin devleti talebi daha geniş bir destek bulurken katliamlarına devam eden İsrail'in dünya sahnesindeki imajı da derinden etkilendi.

İran’ın hipersonik füze saldırıları ve Suriye'deki gelişmeler ise bölgedeki güç dengelerini yeniden şekillendirdi.

Peki 2024 yılı hangi ülke için nasıl geçti? DİPAM Başkanı Dr. Tolga Sakman ve İstanbul Aydın Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Hazar Vural milliyet.com.tr'ye değerlendirdi.

TÜRKİYE

Dr. Tolga Sakman: Öznel dış politika inşasında önemli adımlar atıldı. Küresel gerilimlerin artması ve bu gerilimlerin daha büyük bir dönüşümün sinyalleri olduğuna dair söylemler sıkça dile getirildi. Bu nedenle Orta Doğu’da ilişkilerde sorun olan ülkelerle sorunların giderilmeye çalışıldığı görüldü. Tüm coğrafyada iş birlikleri için yeni adımlar atıldı. Diğer yandan Türk Devletler ile ilişkiler daha köklü hale getirildi. AB ile ilişkiler yeniden canlanmaktan uzak ama bu ilişkiyi koparmadan BRICS gibi diğer platformlarla da ilişkiler kuruldu. Türk dış politikası 2024’te oldukça aktif ve etkili bir rota izledi ve dünya genelinde kabul görmüş şekilde çeşitli nüfuz alanlarını aynı anda değerlendirdi.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİRİstanbul'a 14 kilometrelik yeni tünel! Sehayat süresi 35 dakikadan 5 dakikaya inecekHaberi Görüntüle

Dr. Hazar Vural Jane: Türk Dış Politikası Gazze savaşında Filistin’in sesini her alanda tüm dünyaya duyuran devletlerin başındadır. Ankara’nın tüm yıl boyunca uluslararası örgüt zirveleri başta olmak üzere tüm ikili ve çoklu görüşmelerde hem Gazze’deki insani durumu öncelemesi hem de ateşkes ve egemen bir Filistin devleti için önde gelen aktörlerin başında gelerek sesini duyurduğu bir yıl olmuştur. Türkiye, özellikle Gazze’ye insani yardım noktasında çok olumlu bir sınav vermiştir. Öte yandan bölgede savaşların yayılma riskine dikkat çekerek buna uygun politikalar yürütmüştür. Ayrıca Suriye’de gelişen olaylar terörle mücadele konusunu da farklı evreye geçirecek bir fırsata evrilmiştir. Suriye’deki dönüşüm içerisinde Türkiye’nin etkin bir rol oynaması beklenmektedir. Bu terörle mücadelede de çok iyi bir fırsat sunabilir. Öte yandan sadece yakın bölgede değil Afrika özelinde de arabuluculuk girişimleri başarıyla sonuçlanmıştır. Bu son dönem Türk Dış Politikasının en önemli örneklerindendir. Türkiye’nin BRICS konusunda ilgisini net olarak açıklaması da uluslararası güç dengeleri ve ihtiyaçlar çerçevesinde çok önemli bir gelişme olmuştur.

Trump’a temmuz ve eylül ayında suikast girişiminde bulunuldu.

ABD

Dr. Sakman: ABD, 2024’te başkanlık seçimleri sırasındaki siyasi bölünmüşlüğün iç ve dış politikaya etkisini yönetmeye odaklandı. İç politikada ekonomik büyüme, enflasyon ve sosyal eşitsizlik gibi konular gündemi meşgul etti. Dış politikada ise Çin ile ekonomik rekabet ve Hint-Pasifik bölgesindeki askeri varlığın artırılması gibi konular Amerikan yönetiminde mevcut olsa da bunlar bu yıl en yüksek öncelikli konular arasında yer almadı. Ukrayna ve İsrail’e verilen siyasi ve askeri destek gündemi en çok kaplayan ve tartışılan konular oldu. İki ülkeye de verilen destekler Amerikan dış politikasında bağlayıcı hükümler oluşturan ve politikayı şekillendiren etmenlerdi. NATO üzerinden Avrupa ile ilişkileri yeniden derinleştirme adımları da atıldı.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİRMerkez Bankası açıkladı: Yılın son faiz kararı belli olduHaberi Görüntüle

Dr. Vural: Seçim dönemini atlatan ABD, Trump’ın 2.dönemine hazır. Bu yıl, ABD seçimleri ve seçimlerin üzerindeki İsrail etkisi altında geçti. İsrail’in bölge ülkeleriyle yaşadığı karşılaşma ve bu noktada ABD başkanlarının adeta “rehin alınması” ve başkanların da bu konuyu seçim sürecinde kendi lehlerine çevirmesi gözlemlendi. Ancak bu esnadaki önemli dönüm noktası da Trump’a yapılan suikast girişimi olmuştur. Bu da seçimleri Trump’ın kazanmasıyla sonuçlandırmıştır. Süreçte Trump’ın iyi performansına ek olarak demokratların zayıf performansını da unutmamak gerekir. ABD, İsrail’in soykırımına her türlü desteği sağlayarak iç politikada da eleştirilmesine sebep olmuştur. Demokratların kaybetmesinin ardındaki bir diğer sebebin de bu olduğu söylenebilir.

6 Ağustos 2024 sabahı Ukrayna, Rusya topraklarındaki Kursk'a sürpriz bir saldırı düzenledi. Bu, II. Dünya Savaşı'ndan bu yana Rusya topraklarına yapılan en önemli sınır ötesi saldırı. Fotoğrafta ise Rus askerlerinin esir alınması yer alıyor.

RUSYA-UKRAYNA

Dr. Sakman: 2024, Rusya için Ukrayna savaşının uzamasının ekonomik ve siyasi etkileriyle başa çıkmaya çalışma yılı oldu. Buna karşın yapılan başkanlık seçimlerinde çok yüksek oranda oy olarak yeniden seçildi. Batı’nın askeri desteği artarken ve yaptırımları derinleşirken, Rusya ekonomisini ve askeri kapasitesini Asya devletleri ile kuvvetlendirmeye çalıştı. Ayrıca Ortadoğu ve Afrika’daki güç varlığı da azalma eğilimi gösteriyor. Bu küresel rekabette geriye düşme imajı oluşturdu. Ancak Moskova, hem BRICS ve Şanghay İşbirliği Örgütü gibi platformlara kendi nüfuzunu hem de bu platformların uluslararası arenada etkinliğini artırmaya çalıştı.

Dr. Vural: Rusya-Ukrayna savaşındaki gelişmeler de bu yıl gündemdeydi. Ukrayna’nın Kursk hamlesiyle Rusya’nın topraklarına girişi, öte yandan Rusya’nın Kuzey Kore’den birlik alarak Kuzey Kore ile güvenlik-savunma iş birliği imzalaması ve Oreşnik füze denemesi, ayrıca nükleer doktrindeki güncellemesi en dikkat çekici olaylardandı. Moskova Ukrayna’nın kullandığı ABD ve İngiltere füzelerinin sorumluluğunu Ukrayna’dan ziyade bu ülkelere yüklemesiyle gerginliğin daha da yükseldiği bir ortam yaşanmıştır. Öte yandan Suriye’deki gelişmeler Esad’ın düşmesiyle Rusya’nın askeri üslerinin geleceğindeki belirsizlik de Rusya’nın “Sıcak Denizler Politikasını” belirsizliğe götürdüğü değerlendirilebilir.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİRArkadaşları ölünce hazineyi keşfetti! Ağaçtan 20 galon çıkardı: 'En saf su'Haberi Görüntüle

Dr. Sakman: Ukrayna, 2024’te savaşın sürdüğü bir yıl geçirdi. Batı’dan gelen askeri ve mali destek, Ukrayna’nın direncini korumasına yardımcı oldu ancak altyapı yıkımı ve insani kriz derinleşti. Kiev, uluslararası alanda daha fazla destek toplamak için diplomasiye ağırlık verdi. ABD Başkanlık seçimlerinde sıkça gündeme gelen Ukrayna’ya destek konusu savaşın seyri hakkında gerilim yarattı. Ukrayna Devlet Başkanı Zelensky, ABD’ye bir zafer planı sundu ancak büyük bir etkisi olmadı. En dikkat çekici gelişme Rusya topraklarına girerek Kursk bölgesinde işgal gerçekleştirmiş olması yeni bir evre başlattı. NATO üyeliği hala uzak bir ihtimal ve AB üyeliği ağır giden bir süreç olarak devam etti bu yıl. Rusya ile müzakere zemini kesinlikle oluşmadı.

Suriye'de 1963'de iktidara gelen Baas Partisinin 61 yıllık kanlı iktidarı, 2011'de özgürlük talebiyle başlayan halk hareketlerinin şiddetle bastırılmak istenmesiyle patlak veren iç savaşta, başkent Şam'ın rejimin kontrolünden çıkmasıyla çöktü.

SURİYE

Dr. Sakman: Suriye, 2024’te çatışmaların düşük yoğunlukta devam ettiği, ancak siyasi çözüme yönelik ilerlemenin sağlanamadığı bir yıl yaşanıyordu. Aralık ayında ise Esad yönetimi için işler birden değişti ve rejim sonlandı. Devlet otoritesinin yeniden tesisi ve uluslararası kabul noktasında çalışmalar devam ediyor. Esad rejiminse destek veren İran’ın bölgedeki etkinliği kırıldı, Rusya ise yeni gerçeklik üzerinden yeniden ilişki temeli arıyor. Yeni Şam yönetimi, toprak bütünlüğünü bozan iki faktörden İsrail’in işgalini durdurmak için uluslararası toplum ve hukuk temelli çağrılar yapıyor. Diğer faktör ise PKK/YPG örgütün varlığı ise yıl boyu başta ABD olmak üzere dış destek almayı sürdürmüştü. Bölgedeki hakimiyet iddiası yeni ABD yönetiminin de belirsiz tutumu ile sallantıda. Esad’a karşı yaptırımların da etkisiyle ülkedeki ekonomik kriz derinleşti ve yeni yönetimin öncelikleri arasında kalkınma konusunun da bölge ülkeleriyle eşgüdümle devam etmesi muhtemel.

Dr. Vural: Suriye 13 yıl süren iç Savaşın ardından bir dönüşümün içerisindedir. Öte yandan Suriye’de etken olan aktörler de değişiyor. İran ve Rus desteğinin çekilmesi ile Esad’ın düşüşünün gerçekleştiği sonrasında İran’ın Suriye’de denklemden çıktığı, Rusya’nın askeri üslerinin belirsizliği ve Türkiye’nin sahada uzun zamandır görünen fiili varlığına ek olarak etkinliğindeki artışı ve Suriye’nin yeni siyasal yapısı ve inşasındaki beklenen ağırlığı ve Türkiye’ye duyulan ihtiyaç da bir diğer gelişme olarak öne çıkıyor. Bununla birlikte diğer yandan Suriye bu dönüşümde ciddi riskleri de barındırıyor. Tüm grupları kapsayıcı bir ortak anayasa gerekliliğine ek olarak, hâlihazırda YPG/PYD/PKK varlığının yok edilmesi gerekliliği de Suriye’nin egemenliği ve bütünlüğü önündeki ciddi engellerden birini teşkil ediyor. İsrail’in de Güney’den kendi güvenliğini sağlamlaştırmak için güç boşluğundan faydalanan hamleleri görülmektedir.

Dünya genelinde İsrail karşıtı protestolardan sadece bir tanesi.

İSRAİL

Dr. Sakman: Bütün yılı saldırılarla geçiren İsrail için 2024 yılı iç politikadaki bölünmelerin ve dış politikadaki gerilimlerin yoğunlaştığı bir yıl oldu. Netanyahu hükümeti, Gazze saldırılarını değişken yoğunlukla sürdürdü, Filistin topraklarındaki yerleşim politikalarını artırdı, Hamas ve Hizbullah liderlerine suikastler düzenledi. İran ile karşılıklı tehditkar hamleleri ve Lübnan’a saldırılar ile bölgedeki çatışmaların yeniden alevlenmesine neden oldu. ABD ile stratejik ilişkiler devam etse de Batı’daki eleştiriler arttı. Birçok ülkede protesto gösterileri yapıldı, UCM’de Netanyahu hakkında ve UAD’da İsrail hakkında açılan davalarda suçlu bulundular. Ayrıca Nehanyahu hakkında İsrail’de yolsuzluk davası devam etti ve hükümetini içerisinde sıklıkla krizler çıktı. Halefi olarak görülen Savunma Bakanı Yoav Gallant’ı görevden aldı ve yerini özellikle ABD yeni yönetimi nezdinde sağlamlaştırmaya çalıştı. BM Genel Kurulu’nda İsrail işgalinin durdurulması kararı alınsa da BMGK’da aleyhinde karar alınmadı. Buna rağmen aleyhte oy veren devletler üzerinden BM’ye tepki gösterdi, Filistin’de BM Filistinli Mülteciler Ajansı'na (UNRWA), Lübnan’da BM Geçici Görev Gücü'ne (UNIFIL) karşı eylemler ve saldırılarda bulundu.

Dr. Vural: Gazze savaşını hukuka ve insanlığa aykırı bir orantısız güçle yürütürken aylarca neredeyse tüm insanlığın kendisine karşı protestolarına rağmen siyasi, stratejik ve askeri hedeflerine yürüdü. Eş zamanlı tüm bölge ülkelerini bombalayarak devam etti. Özellikle İsrail topraklarının güvensiz bir hal aldığı ve Husiler, Hizbullah ve İran tarafından vurulduğu bir dönemde, şimdi Hizbullah ateşkesi sonrası, kendi topraklarının güvenliğini sağlamak için şiddete Suriye ve Yemen’e yönelerek devam ediyor. Uluslararası mahkemede yargılanma devam ederken İsrail arkasındaki birkaç devletin sınırsız desteği ile hem içeride hem de sınırında yeniden bir güvenlik mimarisine gidiyor.

Filistinliler Gazze Şeridi'nde Han Yunus'taki bir yemek dağıtım merkezinde gıdaya ulaşmaya çalışıyor.

FİLİSTİN

Dr. Sakman: Filistin için 2024 Gazze’nin yıkımı ve insanların kıyımı ile geçti. İsrail tüm Gazze üzerinde saldırılar Batı Şeria’ya da sıçradı. İsrail saldırılarına karşın Filistin’e destek arttı, İspanya, Norveç, İrlanda, Slovenya ve Ermenistan Filistin’i devlet olarak tanıdı. Ancak Batı Şeria ve Gazze arasındaki siyasi birliktelik henüz sağlanmadığına dair görüş içeride gücü kırmaya devam etti. Birçok devlet de Gazze’deki saldırılara tepki göstermesine karşın Filistin ile ilşkilerinde ilgisi kısıtlı kaldı.

Dr. Vural: Gazze savaşının geldiği noktada büyük bir yıkımla uluslararası tanınırlığının da arttığı bir yıl oldu. Kayıplar kazanımlardan çok daha fazlaydı. Egemen bir Filistin devletinin inşaası daha fazla aktör tarafından dile getirilmeye başlandı. Batı Şeria da hukuksuzluk ve şiddetten nasibini aldı. Yıl biterken özellikle Suriye’deki son gelişmeler Gazze konusunun önüne geçmiş durumda.

İsrail'in Lübnan'da gerçekleştirdiği saldırıdan bir an

LÜBNAN

Dr. Sakman: Lübnan, 2024’te siyasi belirsizlik ve ekonomik çöküşün gölgesinde bir yıl geçirdi. Reformların hayata geçirilememesi, IMF ve uluslararası yardımların sınırlı kalmasına neden oldu. Beyrut limanı yeniden inşa çabalarına rağmen ekonomik toparlanma sağlanamadı. Bu ekonomik kırılganlığın üstüne Cumhurbaşkanının seçilememesi başta olmak üzere bir dizi siyasi krizle geçen yıl boyunca İsrail tehdidinin devamlı artması sorunu büyüttü. Sonunda İsrail saldırılarıyla Lübnan devleti çökme noktasına geldi. İsrail ile ateşkes oldukça kırılgan. Suriye’de Esad rejiminin çökmesiyle Lübnan’da da İran etkisinin azaldığı biliniyor ve bunun yeni fırsatlara neden olması bekleniyor.

Dr. Vural: İsrail'in Lübnan Hizbullahı ile karşılaşmasının şiddetinden payını alan Lübnan, günlerce bombalanma ve iç göçün ardından gelen ateşkesle şimdi siyasi ve ekonomik sorunlara ek olarak ihtiyaçlarının da artmasıyla zor bir yıl geçirdi. İsrail'in yaptıklarını tazmin etmesi gerekirken, Lübnan nasıl daha güvenli bir gelecek çizecek ve ateşkes sonrası Hizbullah nasıl şekil alacak bunlar da denkleme etki edecek konular olarak öne çıkıyor. Ancak Hizbullah’ın ihtiyaç duyduğu desteğe ulaşımı Suriye'deki değişikliklerle karadan kesilmiş durumda. Lübnan Hizbullah’ının kuruluş ideolojisi gereği durmayacağı değerlendirilebilir.

İRAN

Dr. Sakman: 2024, İran için hem fırsatlar hem de zorluklarla dolu bir yıl oldu. ABD ile nükleer anlaşma görüşmeleri yeniden gündeme gelirken, İran bölgedeki vekil aktörler üzerinden etkisini artırmaya çalıştı. İsrail ile mücadele noktasında vekil aktörlerini sıklıkla sahada gördüğümüz dönemde yapılan bazı saldırılar ve suikastlerle vekil güçleri zayıfladı. En son Suriye’de Esad yönetiminin devrilmesiyle İran’ın bölgedeki gücü büyük yara aldı. Ayrıca halk protestoları ve ekonomik yaptırımlar, iç istikrarı zorladı. Çin ve Rusya ile stratejik ilişkiler, İran’a ekonomik nefes alanları açtı. İsrail ile en gerilen zamanlarda Rusya’nın askeri desteğinin sınırlı kalması ise İran için beklenmeyen bir gelişmeydi.

Dr. Vural: Çok çalkantılı bir yıldı. Cumhurbaşkanı Reisi'nin helikopter kazasıyla başlayan süreç İran devlet sisteminin işleyişini bir kez daha test edildiği bir noktaya evrildi. Sonrasında Hamas lideri Haniye'nin Tahran'da öldürülmesi ve bu konudaki istihbarat açığı İran’ı sorgulatan önemli bir kırılma noktası oldu. Lübnan Hizbullah’ı İsrail mücadelesinde Nasrallah'ın kaybı büyük bir etkendi.

Sonrasında İran-İsrail doğrudan sert güçle karşılaşmasının İran’ın hipersonik füzelerinin İsrail topraklarını vurması İsrail'in yenilmezlik mitinde çok önemli bir kırılma noktasıydı. Yıllardır güç artırımına giden İran’ın rejiminin 45. yılında, hem yerli hava savunma sistemlerinin denendiği hem de doğrudan misilleme ile İsraille karşılaşması çok büyük bir gelişmeydi.

Öte yandan Şam'da Esad'ın düşmesi İran’ın bölgeye yansıttığı güç politikası açısından büyük bir kayıp oldu. İran güvenlik mimarisi, güvenliğini sınırlarının ötesinde sağlamaya çalışırken, bölgesel gücünü konsolide etmesi açısından yeni bir arayış içerisinde olacaktır.

IRAK

Dr. Sakman: Irak, 2024 yılında iç istikrarını sağlama çabalarını sürdürdü. İran yanlısı gruplar ile hükümet arasındaki denge çabası devam etti. Kuzey Kürt Bölgesinde yapılan seçimlerde KDP’nin çoğunluğu almasıyla Türkiye ile normalleşme sürecinin güçlenerek devam etmesi beklentisi oluştu. Türkiye hem Bağdat hem Erbil ile terörle birlikte mücadele ve birlikte kalkınma projelerinde hemfikir oldu. Kalkınma Yolu Projesi ile Bağdat’ın hem ABD hem İran nüfuzundan rahatlaması, Kuzey Irak yönetiminin de desteklenmesi amaçlandı. Petrol gelirleri, Irak ekonomisini ayakta tutsa da altyapı eksiklikleri ve yolsuzluk, halkın tepkisini çekti.

ERMENİSTAN-AZERBAYCAN

Dr. Sakman: 2024, Karabağ meselesinin durağan şekilde ilerlediği bir yıl oldu. Rusya’nın arabuluculuk rolü zayıflarken, Batı’nın devreye girmesi tansiyonu yükseltti. Ermenistan’ın Batı ile ilişkilerinde yeni bir süreç başlatması Rusya’nın tepkisini çekti. Azerbaycan’ın Karabağ üzerindeki kontrolü güçlenirken, Ermenistan’daki siyasi belirsizlikler devam etti. Normalleşme ve barış görüşmeleri için AB de devreye girdi. Türkiye, sürecin Azerbaycan’ın lehine ilerlemesiyle Ermenistan ile ilişkileri değerlendirme sinyallerini verdi.

YUNANİSTAN

Dr. Sakman: Yunanistan, 2024’te ekonomik toparlanmayı sürdürürken, Türkiye ile Doğu Akdeniz’deki gerilimleri kontrol altına alınmaya çalışıldı. Savunma alanında Batı ile işbirliğini artıran Atina ABD yönetimine birçok üs tesis etti, mühimmat ve askeri araç temininde rakamlar artırıldı. Ayrıca Güney Kıbrıs özelinde ABD’nin silah ambargosunu kaldırması ve Ortadoğu’daki gelişmeler nezdinde bu bölgeyi destek noktası olarak planlaması askeri kapasiteyi artırdı. Ancak Ankara’nın yapıcı tutumu ile süreç Atina’yı kışkırtıcı politikalardan uzaklaştırdı. Ayrıca göç krizi ve artan milliyetçilik, iç politikayı etkiledi.

KUZEY KORE

Dr. Sakman: Kuzey Kore, 2024’te nükleer silah denemelerini artırarak uluslararası alanda dikkat çekti. ABD ve Güney Kore ile tansiyon yükseldi, savaş hazırlığı olarak algılanabilecek adımlar atıldı. Ancak Rusya ve özellikle Çin’in desteği Pyongyang için hayati önem taşıdı. Rusya ile askeri olarak yapılan işbirlikleri ile teknoloji alımı karşılığında Kuzey Kore’nin top mermisi ve Ukrayna’ya karşı savaşacak asker desteğine dair iddialar uluslararası toplumun tepkisini çekti. Ekonomik izolasyon, halk üzerindeki baskıyı artırsa da rejimin kontrolü sağlam kaldı.

ÇİN

Dr. Sakman: 2024, Çin için ABD ile artan jeopolitik rekabetin gölgesinde geçti. Tayvan meselesi, Çin’in uluslararası ilişkilerindeki ana gündem maddesi oldu. Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında Afrika ve Asya’daki etkinliğini artıran Pekin, ekonomik büyümeyi desteklemek için yeni reformlara yöneldi. Ancak iç piyasadaki sorunlar ve nüfus krizinin etkileri belirginleşti.