Hürjet kapıyı nasıl araladı? 30 yılda değiştirdik: 'Uçak satacaktı, şimdi uçak alıyor'
Geçen günlerde İspanya’da atılan imzalarla birlikte TUSAŞ, tarihi bir başarıya imza attı. Yapılan bu anlaşma, sadece Hürjet’e ihracat yolunu açmakla kalmayıp TUSAŞ’ın Hürjet’i gelecekte daha fazla ülkeye satmasına da kapı aralayabilir. Savunma ve Denizcilik Araştırmacısı Kozan Selçuk Erkan, anlaşmayı Milliyet.com.tr için değerlendirdi.
Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr – Türk Hava Kuvvetleri’nin ileri jet eğitim ve akrotim gösterilerinde kullandığı T-38 ve F-5 gibi uçakların yerini alması için TUSAŞ tarafından geliştirilen ve ilk uçuşunu 25 Nisan 2023 tarihinde yapan HÜRJET, Türk havacılık tarihine geçecek bir başarıya imza attı. Geçen günlerde TUSAŞ’ın da katılımcılar arasında olduğu ve Madrid’de düzenlenen Uluslararası Savunma Fuarı (FEINDEF) 2025’te TUSAŞ ve İspanyol makamlar arasında imzalanan anlaşmayla birlikte, İspanyol şirketlerinin de dahil olduğu bir konsorsiyumla Hürjet’in İspanyol versiyonunun üretilmesi için önemli bir adım atıldı. Yapılan bu anlaşma ile birlikte, 30 yıl önce İspanya’nın kendisine jet eğitim uçağı teklif ettiği Türkiye, İspanya’ya jet eğitim uçağı satma başarısı gösterdi. Ancak uzmanlara göre bu anlaşma, uçak satmaktan çok daha büyük anlamlara sahip. Savunma ve Denizcilik Araştırmacısı Kozan Selçuk Erkan, İspanya ile yapılan anlaşmanın Hürjet için önemli bir referans olduğunu ifade ederek, uçağın gelecekte NATO ve Güney Amerika ülkelerine satışı için önemli bir avantaj elde edildiğini belirtti.
Türkiye’nin İspanya ile Hürjet konusunda imzaladığı mütabakatın daha önce eşine az rastlanır bir iş birliği olduğunu ifade eden Kozan Selçuk Erkan, “İtalya, Güney Kore ve ABD’de Hürjet’in muadili olan uçaklar var ancak bu ülkelerin çalışma prensibi üretip satmak üzerine. TUSAŞ ise İspanya’ya ortak üretim teklif etti. Çünkü İspanya, endüstriyel anlamda gelişmiş bir ülke. İspanya merkezli CASA gibi şirketler, Airbus’ın büyük ortaklarından biri. Biz Hürjet’i İspanya için İspanyol şirketlerle beraber üretmeyi teklif ettik. Airbus’ın altında 15 farklı şirket var. İspanya, kendisi jet üretebilen bir ülke ve biz onlara ‘Gelin Hürjet’i sizin için ortak üretelim’ dedik. Bu, TUSAŞ adına önemli bir başarı. Hürjet’in İspanya için üretilmesinde Airbus’ın altında 15 firmayı topladı” şeklinde konuştu. Bu gelişmenin gelecek adına önemli ipuçları verdiğini ifade eden Erkan, “Tüm bunlara bakarsak, sadece İspanya için 24 uçak üretip duracağız gibi görünmüyor. Demek ki NATO’nun Avrupa kanadında ileri eğitim jeti ve hafif savaş uçağı alanından uzun vadede çok fazla iş yapmayı düşünüyoruz ve bu konuda önemli bir konsorsiyum ile iş birliği yaptık” dedi.
‘HÜRJET İSPANYA İÇİN DAHA UYGUN ÇÜNKÜ...’
İspanya’nın Hürjet’de kullanılan F404 motoruna ilişkin tecrübesi olduğuna dikkat çeken Erkan, “İspanya şu anda Hürjet’de kullanılan motora sahip F-18 savaş uçaklarını zaten işletiyor. Bu anlamda baktığımızda, çok ilginç şekilde bizden daha çok İspanyollara uygun bir uçak. Motor konusunda çok fazla tecrübeye sahipler” dedi. İspanya’nın ileri eğitim jeti alımına yönelik talebinde Türkiye’nin en önemli rakibinin Güney Kore olduğunu ifade eden Kozan Selçuk Erkan, “Kore, satış konusunda herhangi bir ortaklığa yanaşmadan üretip satış yapmayı istiyordu. İspanya’ya özetle ‘Uçak bu, alırsın kullanırsın’ şeklinde yaklaştılar ve çok yüksek bir fiyat çıkardılar. Bunun üzerine İspanyollar ön anlaşma yapmış olmalarına rağmen bu anlaşmayı bozup tekrar bir arayışa çıktılar. Bu noktada Hürjet artık ortaya çıkmış ve uçuşlar yapmaya başlamıştı. İspanya Hürjet’e ilgi gösterdi. İspanya Hava Kuvvetleri Komutanı Hürjet ile uçuş yaptı, İspanyol yetkililer uçağı inceledi. TUSAŞ, bu noktada İspanya’nın hemen her talebine de olumlu bir yaklaşım sergiledi.” şeklinde konuşarak İspanya’nın Hürjet’i seçmesinin arka planında yaşanan gelişmeleri özetledi.
"Koreliler, İspanyolların ek olarak talep ettiği her şeye ek maliyetler çıkardılar ve bu maliyeti İspanyollara yansıttılar. TUSAŞ ise “Siz ne istiyorsanız, sizin şirketlerinizle bunu çalışır yaparız” şeklinde yaklaştı. Dünyada şu an uçak üreten hiçbir ülke böylesine esnek bir çalışma tarzına uygun değil. İspanya’nın Hürjet’i tercih etmesinin en önemli nedeni bu oldu." – Savunma ve Denizcilik Araştırmacısı Kozan Selçuk Erkan
‘TUSAŞ’IN HEDEFİ NATO VE GÜNEY AMERİKA’
İspanya’nın hava kuvvetleri için Hürjet’i seçmesinin uçak için önemli bir referans oluşturacağına dikkat çeken Kozan Selçuk Erkan, “Şu anda TUSAŞ’ın Hürjet ile ilgili hedeflerinden biri, bu uçağı gelecekte NATO’nun ileri jet eğitim uçağı haline getirmek. Bu hedefin içinde sadece NATO bulunmuyor. Özellikle Güney Amerika’da birçok ülke, bu tarz jetleri silahlı halde ana savaş uçağı olarak kullanıyor ve İspanya, Güney Amerika’da hâlâ nüfuzu güçlü olan bir ülke. Bizim Hürjet’i bu pazarda İspanya ile pazarlamamız, tek başımıza pazarlamamızdan çok daha etkili olacak bir adım. Bu sebeple çok akılcı bir yaklaşımla, çok doğru bir hamle yapıldığını söyleyebiliriz. İspanya bize sadece NATO ülkeleri bazında değil, aynı zamanda İspanyolca konuşan Güney Amerika ülkeleri için de çok ciddi bir avantaj sağlayacak. Uçak da güzel ilerliyor. Her türlü manevrayı yapabilecek hale geldi. İkinci prototip model üzerine bomba salanları da konduğu için Hürjet, yakın destek uçağı veya hafif savaş uçağı olma yolunda da çok hızla yıl alıyor. Önümüzdeki 1 ya da 2 yıl içinde test uçaklarından birine ASELSAN yapımı bir AESA radar takılmasını bekliyorum. Bu sayede gerçek anlamda bir hafif savaş uçağı da görebileceğiz. Zaten bu yıl içinde Türk Hava Kuvvetleri de yavaş yavaş Hürjet alımlarına başlayacak” diyerek İspanya ile yapılan iş birliğinin gelecekte sağlayabileceği avantajları sıraladı.
"Hürjet almak isteyen ülkelerin bütçe konusunda sıkıntısı olmazsa, bu uçağın gelecekte sık kullanılması açısından modern bir MİG-21’e dönüştüğünü görebiliriz. İspanya gibi kendi uçağını yapıp uçuran bir ülkenin Hürjet’i tercih etmesi, Hürjet’in bu işin altından kalkabilecek bir uçak olduğuna şüphe bırakmıyor. Bundan 30 yıl önce CASA C-101 eğitim uçaklarını bize satmak istemişti. 30 yıl sonra biz İspanya’ya eğitim uçakları satıyoruz." – Savunma ve Denizcilik Araştırmacısı Kozan Selçuk Erkan
'İSPANYOL VERSİYONUNU YAPACAĞIZ'
“Şu an Hürjet’in önü çok açık. Burada esas alkışlanması gereken kısım teklif edilen üretim modeli” diyen Erkan, “Savaş uçağı dediğiniz zaman, bunları NATO ülkelerine ya da endüstriyel anlamda gelişmiş olan ülkelere satma ihtimaliniz daha fazla. Bunu teklif ettiğiniz zamanda ‘Al bendeki uçak bu. İstersen alırsın ve kullanırsın’ şeklinde teklif etmek mi daha cazip yoksa ‘Merhaba İspanya, senin üretim yeteneğin ve kabiliyetin var. Gel biz bu uçağı beraber üretelim’ demek mi daha cazip? Biz şu anda savaş uçağı üretimi konusunda daha önce yapılmayan bir yolu seçtik. Bu şekilde ilerleyen Eurofighter ve F-35 dışında benzer bir konsorsiyumu bulmanız çok zor. Gelişmiş ülkeler böyle bir yolu seçmeyi tercih ederler. Çünkü sadece uçak almakla kalmazlar, aynı zamanda ortak üretim sayesinde kendi şirketleri ve vatandaşları için de bir değer oluştururlar. Biz bu anlaşmayla İspanya ile birlikte Hürjet’in İspanyol versiyonunu yapacağız" diye konuştu.
İspanya'nın daha önce Türkiye'ye teklif ettiği CASA C-101 uçağı
‘AIRBUS İLE İŞ BİRLİĞİ FARKLI GELİŞMELERE KAPI ARALAYABİLİR’
İspanya ile yapılan anlaşmada taraflardan birinin Airbus olmasının, özellikle Eurofighter gibi savaş uçakları için önemli iş birliklerine kapı aralayabileceğine dikkat çeken Kozan Selçuk Erkan, “En basitinden bakmak gerekirse, sizin mühimmat çeşitliliğiniz çok fazla. İş birliği ile birlikte, bu yerli mühimmatları Eurofighter üzerinde görebilmemiz artık çok daha mümkün. Ben buna kesin gözüyle bakıyorum. TUSAŞ, Airbus için zaten parça üretimi yapıyordu ama anlaşmayla birlikte daha da iç içe geçilen bir durum oluştu. İş hacminiz milyarlarca dolar artmaya başladığı zaman size yaklaşımları ‘Merhaba, biz uçak almaya geldik. Alacağımız uçağa da kendi mühimmatlarımızı takacağız’ diyen bir ülkeye verdikleri tepkiden çok daha olumlu oluyor” şeklinde konuştu ve yapılan anlaşmanın geleceğe yönelik iş birliği yapma ihtimalini de artırdığını açıkladı.
"Ben yapılan bu anlaşmadaki üretim modelini çok değerli buluyorum. Çok akılcı bir yaklaşımla atılan bu adım, Güney Amerika pazarını TUSAŞ’a açacak bir potansiyele sahip. Güney Amerika’da birçok ülkenin filosunda yaşlanmaya başlamış ikinci el uçaklar var. Bu ikinci el uçaklar ya ABD’nin elindeki ikinci el uçakların satın alınmasıyla yenilenecek ki bu nereye kadar devam edecek? Ya da İsrail’den ikinci el uçak alacaklar ancak İsrail’in elinde şu an satacak ikinci el uçaklar yok. Bu durumda en iyi alternatif, İspanya ve TUSAŞ ortaklığında geliştirilen Hürjet olacaktır diye düşünüyorum. İspanya ile yaptığımız anlaşmayla sadece İspanya’ya uçak satmış olmadık, aynı zamanda İspanya’nın diplomatik etkisini de satın almış olduk." – Savunma ve Denizcilik Araştırmacısı Kozan Selçuk Erkan
