“Her 10 bebekten biri hayata erken başlıyor”

17 Kasım Dünya Prematüre Günü vesilesiyle, Türk Neonatoloji Derneği Başkanı Prof. Dr. Esin Koç ile erken doğum hakkında bilinmesi gerekenleri konuştuk.

Her yıl dünyada 15 milyon, Türkiye’de ise 150 bin bebek prematüre doğuyor. Üstelik daha önce mümkün olmayan gebeliklerin, üreme teknikleriyle mümkün hale gelmesiyle, erken doğum sayısı her yıl artıyor. 17 Kasım Dünya Prematüre Günü’nde, farkındalık yaratmak amacıyla bir sergi açan Türk Neonatoloji Derneği Başkanı Prof. Dr. Esin Koç, “Nutricia işbirliğinde hazırladığımız bu fotoğraf sergisinde, yaşama tutunma istekleriyle hayatta kalabilmiş ve hikayelerinin birçok anneye umut olabileceği çocuklarımıza yer verdik. Beslenmeden bakıma kadar gerekli tüm önlemler alındığı takdirde, prematüre doğan bebeklerin de sağlıklı bir biçimde gelişimlerini sürdüreceğini ebeveynlere anlatmak istiyoruz” diyor.

- Prematüre doğum ne anlama geliyor ve oranları nedir?

37’nci hafta tamamlanmadan gerçekleşen doğumlara “prematüre doğum” denir. Prematüre bebekler kendi içinde derecelendirilir; 28 haftadan erken doğanlara aşırı prematüre, 29-32 hafta arasında doğanlara çok prematüre ve 32-37 hafta arasında olanlara ise orta ya da geç prematüre bebek denir. Dünya Sağlık Örgütü’nün güncel verilerine göre prematüre doğum oranları tüm dünyada yüzde 5 ile yüzde 18 arasında değişiyor. Bu da dünyada ortalama her 10 bebekten birinin hayata erken başladığı anlamına geliyor. Ülkemizde bu rakam yüzde 12 civarında. Her yıl dünyada 15 milyon, Türkiye’de ise yaklaşık 150 bin bebeğin prematüre olarak doğduğunu düşünebiliriz.

“Bilimin Gücüyle, Gelecekleri Emin Ellerde” adlı fotoğraf sergisi, eş zamanlı olarak İstanbul Sağlık Bilimleri Üniversitesi Kanuni Sultan Süleyman Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Marmara Üniversitesi Hastanesi, Liv Etiler Hastanesi ve Ankara Gazi Üniversitesi Hastanesi’nde.

- Erken doğum sayıları son yıllarda artıyor mu, yoksa bilinçlendirme çalışmaları ile azalıyor mu?

Prematüre doğumların sayısı dünya genelinde artıyor. Gelişen teknolojik olanaklar sayesinde yardımcı üreme teknikleriyle gerçekleşen gebeliklerin artması, daha önce çok mümkün olmayan kronik hastalıklı kadınların bebek sahibi olabilmesi ve kayıtların daha iyi tutulması gibi faktörler prematüre doğum oranlarının artmasının nedenlerinden diyebiliriz.

- Prematüre doğumun nedenleri nelerdir?

Prematüre doğumlar genelde kendiliğinden başlar ve nedeni tam olarak bilinemez. Anne ve bebeğin hayatının tehlikede olduğu bazı durumlarda ise doktor tarafından erken doğum kararı verilir. Erken doğum çok sayıda nedene bağlıdır. Bunlardan en önemlileri çoğul gebelik ve bebeğin içinde bulunduğu sıvının normalden fazla olduğu polihidramniyos durumlarıdır. Her iki durumda da rahim kapasitesinden fazla gerilir ve gebelik zamanı dolmadan kasılmalar başlar. Bunun dışında anne adayının ve anne karnındaki bebeğin enfeksiyon ve diğer pek çok hastalığı da erken doğum nedenidir.

- Prematüre doğum önlenebilir bir şey mi?

Anne adayının varsa şeker, tansiyon, kalp hastalığı gibi kronik hastalıklarının iyi izlenmesi, sağlıklı olsa bile gebelikte ortaya çıkabilecek hastalıklar yönünden erken müdahale edilmesi, özellikle yardımcı üreme teknikleriyle gerçekleştirilen çoğul doğumların önlenmesi hem anne hem de bebek sağlığı açısından çok önemlidir. Anne adayının beslenme ve hijyen konularındaki özeni ile gebelik sırasındaki yaşam tarzında ve tercihlerinde yapacağı iyi yöndeki değişiklikler ise önlenebilir nedenleri kısmen azaltacaktır.

- Prematüre doğumların yüzde kaçı hayatta kalıyor?

Prematüre bebeğin yaşam şansı o bebeğin nerede doğduğuna göre dramatik şekilde değişir. Örneğin 28 haftadan önce doğan aşırı prematüre bebeklerde ölüm oranı, gelişmemiş ülkelerde yüzde 90, gelişmiş ülkelerde yüzde 10’dur. Türkiye gelişmiş ülke seviyelerine daha yakın diyebilirim. Ancak bu oranların gelişmiş ve gelişmemiş anne ve bebek bakım koşullarında da önemli oranda değiştiğini unutmamalıyız. Türk Neonatoloji Derneği olarak 2002 yılından beri yenidoğan bebek ölüm oranlarını yıllık olarak izliyoruz. Son 15 yılda ölüm oranları neredeyse yarı yarıya azaldı.

- Hayatta kalma oranını artırmak için neler yapılabilir?

Prematüre bebeklerin bakımı zordur ve maliyeti yüksektir, özel eğitim almış doktor ve yardımcı sağlık personeli gerektirir. Bu nedenle tüm dünyada çok zor bir tedavi alanıdır. Ülkemizde son yıllarda yenidoğan yoğun bakım üniteleri fiziki çevre ve teknolojik donanım olarak hızla büyüdü ve gelişti. Türkiye’de yenidoğan uzmanlığı eğitimini almış hekim sayısı, özellikle son beş yılda katlanarak artsa da, 2018 yılı sonunda hekim sayısı yaklaşık 370 olacak. Bu sayının artması gerekiyor. Ayrıca çok yoğun özveri isteyen yenidoğan yoğun bakım hemşireliğinin ekonomik, hizmet ve idari anlamda desteklenmesi gerekiyor.

Engellerle dolu bir maraton

- Erken doğum yapan anneleri neler bekliyor?

Biz prematüre bebek ailelerine bu işin engellerle dolu bir maraton koşusu olduğunu, hedefe bir ekip olarak gidileceğini ve engelleri hep birlikte aşacağımızı söyleriz. Erken doğum yapan annenin, hem ailesi hem de sağlık personeli tarafından çok iyi desteklenmesi gerekir. Prematüre annesi belki bebeğini kucağına alıp emziremez ama sütünün erken doğan bebeği için daha da kıymetli olduğunu bilir, sağarak sütünün devamını sağlar, sağlık personelinin yönlendirmesi ile yoğun bakımda bebeğinin bakımına katılır, kanguru bakımı dediğimiz yöntemle bebeğini kucağına alıp onun anne karnı huzuruna kavuşmasını sağlar, taburculuk sonrası özel bakımı öğrenerek ev ortamını bebeğin bakımına uygun hale getirir. Bizim için prematüre bebeklerde anne sütü olmazsa olmazımızdır, ancak bu bebeklerin özel ihtiyaçları nedeniyle anne sütünü özel ürünlerle destekleriz. Anne sütü yokluğu ya da yetersizliğinde ise normal formül sütlerin değil prematüre bebeklere özgü formül sütlerin kullanılması gereklidir. Prematüre bebek ebeveynleri, umutsuzluğa düştükleri her anda sağlıklı bir bakım ve beslenme sayesinde, bugün hayatlarına sağlıklı bir şekilde devam eden prematüre bebekleri düşünsünler ve unutmasınlar ki yalnız değiller, biz birlikte büyük bir prematüre ailesiyiz.