Uyuşmazlığın ilacı ombudsmanda mı?

Ombudsmanlık, yani kamu denetçiliği idare ve vatandaş arasındaki uyuşmazlıklarda dostane bir çözüm bulmaya çalışıyor. Dostane çözüm olmazsa bir tavsiye kararı veriliyor. İdare yüzde 70 tavsiyeye uyuyor.

İhsan Amca dedi ki “Geçen hafta vergi dairesinden bir yazı geldi. Geçen sene araç almıştım, aracın eski sahibi 2017’nin motorlu taşıtlar vergisini ödememiş.

Noterden satış yapılırken bu durum nasıl olmuşsa sistemde görünmediğinden, biz de noter de bunu fark etmeden aracın satış işlemini tamamladık.

Vergi dairesi şimdi aracın 2017 yılına ait motorlu taşıtlar vergisini benden istiyor. Vergi dairesine gittim, ‘Ben bu aracı 2018 yılında satın aldım’ dedim, ama vergi dairesi kararını geri almıyor” dedi.

İhsan Amca haklı, kendisi sahip olmadığı bir aracın motorlu taşıtlar vergisini neden ödesin?

2017 yılında bir motorlu aracı yok ki 2017 yılına ait bir motorlu araç vergisi ödesin.

Kamu hakemliği...

İhsan Amca soruyor: “Vergi dairesi kararında ısrar ettiğine göre, ne yapmalıyım? Hemen vergi mahkemesinde dava mı açayım?”

Yok İhsan Amca, hemen dava açmana gerek yok. Ombudsmana da başvurabilirsin. Üstelik ombudsmanlığa başvurmanın hiçbir masrafı da yok!

İhsan Amca, sürekli ombudsmanlığı duyduğunu ama muhtemelen yabancı bir kelime olduğundan ne anlama geldiğini bilmediğini söyledi.

İhsan Amca, ombudsmanlık, aslında Anayasa’nın 74’üncü maddesinde, kamu denetçiliği diye düzenlenmiş. Mevzuatımızdaki yasal adı, kamu denetçiliği olsa da, dilimize bütün ülkelerdeki adıyla yerleşmiş. Öyle ki Kamu Denetçiliği Kurumu’nun resmi internet sayfasının adı da www.ombusdman.gov.tr olarak kullanılıyor. Bu arada, eski TBMM Başkanı İsmail Kahraman’ın “ombudsmanlık”, ”kamu denetçiliği” terimleri yerine, “kamu hakemliği” teriminin kullanılmasını önerdiğini de belirteyim.

Aslında İhsan Amca, ben de yapılan görevi yerine getirilen işlevi dikkate aldığımda “kamu hakemliği” terimini benimsediğimi belirteyim.

Kamu Başdenetçisi TBMM tarafından seçiliyor. Şu anda Kamu Başdenetçisi Cumhurbaşkanlığı eski başdanışmanlarından Eşref Malkoç. Beş tane de kamu denetçisi var.

Kamu denetçiliği, yani ombudsmanlık, TBMM Başkanlığı’na bağlı olarak kurulmuştur. Yasama organı nezdinde görev yapmaktadır. Ama görev alanı yasal faaliyetler değil, idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetlerdir. Yasama yetkisinin kullanılmasına ilişkin işlemler, yargı yetkisinin kullanılmasına ilişkin kararlar, Türk Silahlı Kuvvetlerinin sırf askeri nitelikteki faaliyetleri, ombudsmanlıkta şikâyete konu olamaz. Mesela, bir mahkemenin duruşma gününü altı ay sonraya vermesi, tebligatı geç yapması, haklarında soruşturma yürütülen bilirkişileri dava dosyalarına yine bilirkişi ataması gibi işlemlerde ombudsmana şikâyette bulunulamaz.

Ama vergi dairesinin, tapu müdürlüklerinin, üniversitelerin, valilik ve kaymakamlıkların, belediyelerin, kısaca bütün idarenin ve idari organların her türlü işlemine karşı şikâyette bulunmak mümkündür.

Turist bile başvurabilir

Yabancılar dâhil herkes, turistler bile, hatta polisin yurt dışı kararı aldığı transit yolcular bile kamu denetçiliğine başvurabilirler.

Bir dernek, bir vakıf, bir ticaret şirketi de kamu denetçisine başvurabilir. Sadece ilginç olabilecek olan, idarenin bir kurumunun idarenin bir başka kurumunu kamu denetçisine şikâyet edip edemeyeceği. Bu sorunun cevabının şimdilik aciliyeti yok... Sen de İhsan Amca, sana haksız yere tahakkuk ettirildiğini düşündüğün 2017 yılı motorlu taşıtlar vergisi için kamu denetçisine başvurabilirsin.

Tavsiyeler ve mahkeme kararları örtüşüyor mu?

Vatandaş ekonomik konularda da kamu denetçiliği kurumunun yolunu tutmuş.

Fakat bazı konularda hatalı uygulamaların da yerleştiğini gözlemledim İhsan Amca. Mesela, icra daireleri de idari organ olarak görülmüş ve icra dairelerinin işlemleri hakkındaki şikâyetlerle de ilgilenmiş. Çözüm bulmuş mu, bulmuş, ama hatalı bir uygulama, nereye varacağını önceden kestirmek güç.

Bu anlamda merak ettiğim konulardan biri, kamu denetçisinin verdiği tavsiye kararlarından memnun olmayıp mahkemeye başvuran vatandaşların nasıl bir sonuç aldıklarıdır? Mahkemelerin kararları, kamu denetçilerinin tavsiye kararlarıyla ne oranda örtüşmüştür? Kısaca, kamu denetçilerinin verdikleri kararlar ne kadar isabetlidir? Maalesef istatistiki bir bilgi edinemedim.

Bu ufak tefek hatalı uygulamaları dışında kamu denetçiliğinin idare ile vatandaş arasındaki uyuşmazlığın çözümünde verimli ve etkin çalıştığı, mahkemelerin iş yükünü azaltıcı sonuçlarının olduğu, idare ile vatandaş arasındaki uzlaşma ve diyalog kültürünün gelişimine katkıda bulunduğu huşuları kurumun desteklenmesi için yeterlidir, İhsan Amca.

İdareye karşı halkın avukatı

Kamu denetçiliği yargılama yapmıyor, şikâyet başvurusunu kabul edilebilir bulursa, değerlendirip, idare ile vatandaş arasında dostane bir çözüm için çabalıyor. İşlemi şikâyet edilmiş idare, kamu denetçisinin araya girmesiyle hatasında ısrardan vazgeçiyor. Vatandaşın mağduriyeti yargıya intikal etmeden çözülüyor. Kamu denetçiliği burada, Başdenetçi Şeref Malkoç’un deyimiyle, idareye karşı “halkın avukatlığı”nı yapıyor.

Dostane çözüm olmazsa, idare şikâyete konu olan işleminin yasal ve hukuka uygun olduğunda ısrar ederse ne oluyor? O zamanda “tavsiye kararı”nda bulunuyor kamu denetçisi.

Tavsiyeye uyuluyor

Diyeceksin ki İhsan Amca, şimdi ben kamu denetçiliği kurumuna başvursam, kamu denetçisi de aracın bana ait olmadığı yıllara ait motorlu taşıtlar vergisinin benden tahsil edilmemesi yönünde bir tavsiye kararı alsa, vergi dairesi buna uymak zorunda değil! Hukuken uymak zorunda değil gerçekten İhsan Amca.

Ama TBMM Başkanı Binali Yıldırım bu konuda noktayı şöyle koydu: Kamu denetçisi, şikâyete konu olan idari işlemin düzeltilmesi yönünde idareye bir tavsiyede bulunuyorsa, bu şu demektir, “Ey idare, ben sana tavsiye ediyorum, ama sen buna uymak zorundasın!”

Ama yine de, Şeref Malkoç’un verdiği bilgiye göre, idarenin, kamu denetçilerinin verdiği tavsiye kararlarına uyma oranı yüzde 70. Bence bu büyük bir rakam ve ilerleme. Hele hele ombudsmanlığın uzun yıllardan beri kurumsallaştığı İskandinav ülkelerinde bu oranın yüzde 80 civarında olduğunu düşününce, bizde altı yılda büyük bir ilerleme sağladığı görülecektir.

Kamu denetçiliği kurumu epey yol almış. Köşe yazılarımın konusu itibarıyla ekonomiyle ilgili şikâyet başvuruları hakkında istatistiki bilgileri de temin ettim. Yazımdaki tabloda görebilirsiniz.