Irak Türkmenleri ne durumda?

Bilgay Duman - bilgay.duman@gmail.com /  Dünya siyaseti Rusya Ukrayna, Suriye, Libya, Yemen, Irak gibi meselelerle uğraşırken, Türkiye açısından vazgeçilemeyecek bir unsur olan Irak’taki Türkmenlerin durumunda önemli gelişmeler yaşanıyor. Her ne kadar ulusal ve uluslararası medyaya gerektiği ölçü de yansımasa da, Irak’taki Türkmenlerin en yaygın ve kapsamlı siyasi organizasyonu olan Irak Türkmen Cephesi (ITC) yeni bir dönüşüm içinde.  

Her ne kadar küresel ve bölgesel olarak zayıflamış olsa da, terör örgütü DEAŞ’ın Irak’taki varlığı ve PKK’nın Irak’ın kuzeyindeki etkinliği Türkmenleri tehdit etmeye devam ediyor. Türkiye dışında, Irak’ta yaşayan başka herhangi bir halk kadar uluslararası kamuoyundan destek ve ilgi görmeyen Türkmenler, ayakta kalmaya ve milli kimliğini korumaya çalışıyor. 

Türkmenlerin Irak’taki en büyük ve yaygın siyasi organı, hak mücadelesinin lokomotif unsuru olan ITC, geçtiğimiz günlerde bir kurultay yaptı. Ulusal ve uluslararası düzeyde Irak Türkmenleri adına en fazla tanınan siyasetçilerden biri olan Kerkük Milletvekili Erşat Salihi, yaklaşık 11 yıldır sürdürdüğü ITC Başkanlığı görevini, Bağdat’taki siyasete yoğunlaşmak amacıyla Başkan Yardımcısı Hasan Turan’a devretmişti. Turan, 23 Mayıs 2022’de ITC’nin genel merkezinin bulunduğu Kerkük’te düzenlenen kurultayla yeniden başkan seçildi. 

Değişim hareketleri 

Deneyimli bir siyasetçi olan Hasan Turan, 2011-2014 arasından Kerkük Vilayet Meclisi Başkanlığı’nı yürütürken, 2014’te yapılan Irak Parlamentosu seçimlerinde Kerkük’ten milletvekili olmuş, 2018’e kadar bu görevini yürütmüştü. 2018’den sonra da ITC Başkan Yardımcısı ve Yürütme Kurulu Üyesi olarak devam etmişti.  

Turan, Erşat Salihi’den görevi devralır almaz, ITC’nin yapısında ve teşkilatında bazı değişikliklere gitti. 10 Ekim 2021’de yapılan seçimler öncesinde 9 Türkmen partisini bir araya getirerek Birleşik Irak Türkmenleri Cephesi adı altında Türkmenlerin seçime katılmasında önemli rol oynadı.  

Yapılan son kurultaylaysa, Irak’taki diğer siyasi kuruluşlarla uyumlu olarak ITC’nin yapısında da değişimler yaşandı. ITC’nin yönetimini sağlayan yürütme kurulu iptal edilip, yerine Türkmenlerin yaşadığı ve Türkmeneli Bölgesi olarak adlandırılan tüm coğrafyadan Türkmen temsilcilerin yer aldığı, 13 asil ve 3 yedek üyeden oluşan “Siyasi Büro” kuruldu. ITC Siyasi Bürosu’na genç isimlerin yanı sıra Ekim 2021 seçimlerinde Kerkük’ten Birleşik Irak Türkmenleri Cephesi adına aday olan, önce seçildiği açıklanan ancak daha sonra itirazlar nedeniyle yenilenen oy sayımında sadece 1 oyla kaybeden kadın siyasetçi Sevsen Ceddo’nun seçilmiş olması önemli. Zira bugüne kadar ITC’nin ana kadrosunda kadın siyasetçilerin yer aldığını söylemek yanlış olur. 

Ayrıca söz konusu kurultayda, ITC içerisinde tüm Türkmeneli bölgesinden üyelerin yer alacağı bir meclis kurulmasına karar verilmiş olması da dikkat çekici. Bu noktada ITC’nin Türkmen bölgeleriyle etkileşim ve iletişiminin artması, güçlenmesi mümkün olabilir. 

Siyasi ve sosyal durum 

Ancak ITC’deki bu değişim, Türkmenlerin Irak’ta hak ettiği seviyeye ulaşması için yeterli değil. Burada diğer Türkmen siyasi kurum kuruluşları, STK’lar ve aydınların yanı sıra, Irak merkezi hükümetinin de, ülkenin Araplar ve Kürtlerle birlikte üç kurucu unsurundan biri sayılan Türkmenlerin sorun ve sıkıntılarına yardımcı olması şart.  

Her ne kadar Irak’ta hükümet kurulamaması, terör örgütlerinin varlığı, milis grupların etkinliği, yolsuzluk, dış müdahale gibi etkenlerle istikrarsızlık yaşansa da, en azından Türkmenlerin temel hak ve hürriyetlerinin sağlanması için küçük ama somut adımlar atılabilir. Örneğin, DAEŞ’in geçtiğimiz hafta Kerkük çevresindeki Tazehurmatu, Beşir, Çardağlı gibi Türkmen yerleşimlerine yaptığı saldırılarda siviller hayatını kaybetti, yaralandı ve kaçırıldı. Yine örgütün, Selahaddin ve Diyala’ya bağlı Tuzhurmatu ve Celevle gibi Türkmen yerleşimlerine saldırıları oldu. PKK’nın da, Kerkük’ün yanı sıra Türkmenlerin yaşadığı Irak’ın en büyük ilçesi Telafer’e yönelik baskı oluşturduğu biliniyor. Buna rağmen Türkmen bölgelerinin korunması için önlemler alınmıyor. Zira bu bölgelerde ciddi güvenlik zaafiyeti ve sıkıntısı var.  

Temsil sorunu 

Öte yandan siyasi ve bürokratik olarak Türkmen temsili konusunda da ciddi problem var. Nitekim mevcut Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi hükümetinden önceki iki kabinede, Türkmenlere yer verilmedi. Kazımi de ilk kurduğu kabinede Türkmenlere yer vermezken, Türkiye’ye yapacağı ziyaretten birkaç gün önce etkisiz bir devlet bakanlığına bir Türkmen getirdi.  

“Irak’ın en aydın kesimi” olarak ifade edilmelerine rağmen ne kamu ne de güvenlik bürokrasisinde üst düzey Türkmen yok denecek kadar az. Örneğin Irak parlamentosunda Ekim 2021 seçimleri sonrası oluşturulan 25 komisyondan sadece biri, İnsan Hakları Komisyonu’nun başkanlığı Türkmenlerde. Aktif görevde büyükelçilik düzeyine ulaşmış 3 Türkmen diplomattan sadece biri görev yapıyor. Irak’ın Ankara Büyükelçiliği görevi yaklaşık 2 yıldır boş dururken, Türkiye-Irak ilişkilerine büyük katkı sağlayabilecek bir Türkmen, bu göreve getirilmiyor. Bu anlamıyla Türkmenler, adeta yok sayılıyor. Eğer Irak siyasi istikrar kazanmak ve egemen bir hukuk devleti olmak istiyorsa, eşit hak ve hürriyete dayalı bir yönetim sistemi oluşturmalı.