Futbolda fiziğe aykırı tek şey! Spiker ve profesör hemfikir: Islak zemindeki topun sırrı
Yağmurlu ve karlı havalarda futbol saHalarında ayakta durmak bazen yetenekli ve tecrübeli futbolcular için bile zor olabiliyor. Ancak ıslak sahada futbol topu kuru çimde olduğundan çok daha farklı hareket ediyor. Maç anlatan spikerlerden sıklıkla duyulan ‘Islak zemine çarpan top hız kazanıyor’ sözü de tam da öyle günlerde söyleniyor. İlk bakışta fizik kurallarına aykırı olan bu sözün, Euro 2024’te Mert Günok’un efsanevi kurtarışının aksine bilimsel bir açıklaması var.
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr - “Alex de sousa, verdi pasını Arda Turan’a, Arda geçti rakibini ve goool!” Teknik olarak böyle bir cümleyi maç izlerken duymak imkânsızdır. Alex de Souza, Arda’ya asist yapmaz. Arda gol atınca da, sahada Alex varsa muhtemelen sevinen tarafta olmaz. Çünkü iki futbolcu da rekabetin ezeli olduğu, Türkiye’nin göz bebeği iki büyük takımın unutulmaz yıldızıydı. Alex için Fenerbahçe’si, Arda için de Galatasaray’ı kalbine taht kurmuş sevgilisiydi. Her ne kadar birkaç cümle öncesinde olduğu gibi sözler söylenmeyecek olsa da, futbol seyircilerinin spikerlerden duyduğu ve kalıplaşmış bazı cümleler vardır. ‘Tarihe geçen teknik direktör sözleri’ gibi bunlar da, sıkı bir futbolseverin spikerle aynı anda mırıldandığı sözler olabilir. ‘Top dışarıda taç’, ‘Ceza sahasının dışından, şut’ ve ‘Top ağlarda gol’ belki rakip yarı alandan bir pozisyonu bu cümleler gözlerinizin önüne getirmiştir. Bir de “Islak zemine çarpan top hız kazanıyor” desek? Suda voleybol oynarken topun yüzeye çarpıp zıplamadığını görmüşsünüzdür. Peki ıslak zeminde futbol topu hızlanır mı? 1973 yılında TRT’de sesini duymaya başladığımız duayen Spor Spikeri Tansu Polatkan ve İstanbul Teknik Üniversitesi Fizik Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Oğuzhan Gürlü ıslak zemindeki topun sırrını Milliyet.com.tr’ye anlattı.
CEVAP İYİ BİR VURUŞTA MI SAKLI?
Tarihe geçen futbolcular yeteneklerini, yılların onlara armağanı ‘tecrübeleriyle’ yoğurur. Tecrübe çoğu futbolcuyu akıllara kazınan pozisyonların başrolü yapar. Her maç, her galibiyet o oyuncular ve heyecanlı gözlerle onları destekleyen taraftar için ayrı bir önem taşır. Maçlarda ise izleyicinin aşina olduğu bazı sözler vardır. Spikerlerin istatistiklerle oyunu ve oyuncuyu anlatması, maçın seyrini ifade eden pozisyon betimlemeleri ve dahası… İçlerinden biri var ki, biraz düşününce fizik kurallarının sınırını zorlayan, imkansız gözüken ama yağmurun yağdığı her maçta duyulması neredeyse kaçınılmaz olan. “Islak zemine çarpan top hız kazanıyor” ifadesi, pek çok futbolseverin kulaklarında canlanmıştır. Peki ama nasıl? Suya çarpan bir cisim hızlanır mı? ffiziğin derinliklerine inmeden önce, bu ifadenin aslında ne demek olduğunu bilmek gerek. Spor Spikeri Tansu Polatkan, o sözün ne demek olduğunu şöyle anlatıyor:
"Sert bir vuruş sonucunda yerden giden top ıslak zeminde hız kazanabilir. Çünkü suyun üstünde kayması gibi bir şey oluyor. Ancak yukarıdan gelen, düşen top ıslak zeminde olduğu yerde kalabilir. Ya çok az sıçrar ya da orada kalır. Çarpmak ıslak zeminde farklıdır. Top her zaman yarım metre sıçrayacağına 25 cm sıçrar. Tüm zeminlerde top hız kazanabilir. O pasın şiddetiyle, topa vuruş şekliyle de ilgili."
Prof. Dr. Oğuzhan Gürlü’ye göre de tecrübe ve hava koşullarında topun ve oyuncunun etkileşiminin fiziksel olarak açıklanabilir bir yanı vardı. Prof. Dr. Gürlü, “Futbol gibi anlık kararların ve tecrübeye göre hareketlerin son derece önemli olduğu hızlı bir oyun bir konusunda, pek çok hareket tecrübeye göre yapılıyor. Örneğin bir kaleci bir oyuncu ona doğru topa vurduğunda kendi bildiği saha ve hava koşullarında ve çoğunlukla kendi sahasında olan tecrübesiyle o topun ne yöne nasıl hareket edeceğini kestirebilir. Ancak farklı bir hava ve saha koşulunda kaleci, bilgi birikimine göre beklenmedik top hareketleriyle karşılaşabilir. Bazı durumlarda bu ‘ıslak zemine çarpan topun hız kazanması’ gibi tümcelerle özetlenebilir. Bu fiziksel olarak incelendiğinde hızın bir vektör olması sebebiyle olağan bir durumdur. Futbolun bu doğası takımların iç saha ve dış saha performanslarını doğrudan etkileyen bir durumdur” diyor.
FUTBOL VE FİZİK HEMFİKİR!
Tansu Polatkan, topun zemin üzerinde kayarak gitmesi ile yerden sekmesinin farklı hareketler olduğuna dikkat çekmişti. İşte tam da bu noktada fizik kuralları, futbol topunun hareketini açıklamak için devreye giriyor. Prof. Dr. Oğuzhan Gürlü de benzer bir durumdan örnekle, “Sadece çizgisel hareket yapan ve kendi ekseni etrafında dönmeyen bir cisim (örneğin düz bir zeminde kayan bir kutu) şayet zemin ıslaklığı su birikintisi oluşturacak kadar çok değil ise, kuru zemine göre daha az sürtünme kuvvetine maruz kalacaktır. Doğal olarak ilk hızını daha uzun süre koruyabilecektir” diyor. Ancak Prof. Dr. Gürlü’ye göre, futbol topu gibi yuvarlanan bir cisim için eğer topu mükemmel bir küre olarak kabul edersek ve yüzeyde su birikintisi yok ise, kuru zemine göre daha uzun süre ilk hızı ile hareket eder. Yani daha uzun sürede hız kaybeder. Ancak top tek bir hareket yapmadığından ıslak zeminde hızlanıp hızlanmadığıyla ilgili sorunun yanıtında da detaylar etkili oluyor. Prof. Dr. Oğuzhan Gürlü topun hareketi ele alındığında, hız değişimini şöyle açıklıyor:
“Normalde düz kuru zeminde top ile çim arasında sürtünme katsayısı daha fazladır. Top düzlemsel hareket yaparken ıslak zeminde daha az sürtünmeye maruz kalmasına karşın topun ıslak bir zemine çarpması sırasında sadece sürtünme kuvveti değil, su sebebiyle topun yüzeye anlık olarak yapışması kuru zemine göre daha fazla olabilir. Bu da topa anlık olarak daha yüksek bir sürtünme kuvveti etki etmesine sebep olabilir. Bu durumda her ne kadar top daha fazla kinetik enerji kaybına maruz kalsa da dönme kinetik enerjisinin daha büyük bir kısmı çizgisel kinetik enerjiye dönüşebilir ve top yüzeyden yansıdığı sırada hem yansıma açısının kuru zemine göre daha farklı olduğu hem de o yönde (yeni ilerleme yönünde) ilk geliş hızından daha büyük bir hızla hareket etmesine sebep olabilir. Kısacası ıslak zeminden seken top hız kazanabilir ama toplam enerji kaybı kuru zeminden yansımasına göre daha fazla olabilir. Zemine belirli bir açı ile çarpan top, şayet başlangıçta kendi ekseni etrafında da dönme hareketi yapıyorsa (sert bir cisim olarak kabul edildiğinde) yüzeye geliş açısından farklı bir açıda yüzeyden yansıyarak o yöne doğru, ıslak ya da kuru zemin fark etmeksizin hız kazanabilir.”
‘KARMAŞIK HESAPLARI KISA ZAMANDA YAPAN BİLGİSAYAR’
Futbolcular, ekran karşısında veya stadyumda tribünlerde kendilerini seyreden binlerce taraftarı hayrete düşürebilecek paslar ve pozisyonların mimarlarıdır. Ancak öylesine imkânsız görünen yerlerden çıkardıkları toplar vardır k bu da onlara ‘kadife ayak’, ‘altın ayak’ gibi sıfatlar kazandırabilir. İşte o sihirli ayaklardan çıkan ve ‘falsolu’ dediğimiz topların temelinde de bilim yatıyor. Prof. Dr. Oğuzhan Gürlü, ‘bilgisayar’a benzettiği futbolcuları o yetenek ve tecrübeyle yaptıkları vuruşlarını, “Bazı serbest vuruşlarda topun çok inanılmaz hareketler yaptığını, eğik atış yapması gerekirken yönünü değiştirerek baraj üzerinden geçtiğini, kalenin beklenmedik bir yanına giderek gol olduğunu görmüşsünüzdür. Bu gibi inanılmaz vuruşlar yapabilen futbolcular çok yoktur, zira ben bunu yapabilen oyunculara canlı bilgisayarlar diyorum. İnanılmaz karmaşık hesapları çok kısa zamanda yaparak topa vurdukların anda topa sadece çizgisel bir hız değil açısal bir hareket de kazandırabiliyorlar, halk arasındaki ismiyle topa spin attırıyorlar ya da falso veriyorlar. Havada dönen bir top Magnus etkisi adını verdiğimiz bir etkiye maruz kalıyor ve topun üzerine, çizgisel hareket yönünden farklı bir yönde kuvvete uygulanıyor” diye anlatıyor.
Prof. Dr. Gürlü, folsolu topları açıklamaya şöyle devam ediyor: “Havada kendi etrafında dönerek bir yöne doğru ilerleyen topun etrafından geçen hava, topa normalde düşünmeyeceğimiz bir yönde bir kuvvet uygular. Örnek olarak, topun kendi ekseni etrafında dönme yönünü ile çizgisel hareket yönünün aynı olduğu tarafında (üst tarafı diyelim) hava moleküllerinin topa göre hızı daha yüksektir, alt tarafında ise daha düşük. Bu durumda da aynı uçak kanadında olduğu gibi topa yukarı yönlü bir vakum uygulanır ve top havadayken kendi kendine daha da yükselir. Bu da dönerek ilerleyen bir topun falso almasına sebep olur.”
Peki, Mert Günok’un Euro 2024’teki kurtarışı bilimle açıklanabilir mi? O anlarda tüm Türkiye nefesini tutmuş ve tecrübeli file bekçisinin kurtarışını hayranlıkla izlemişti. Türkiye’nin bir üst tura çıkması adına yapılmış en önemli kurtarışlardan biri Mert Günok’un eldiveniyle olmuştu. Prof. Dr. Oğuzhan Gürlü, esprili bir dille o pozisyonun ‘bilimini’ de anlatıp, sözlerini noktaladı.
“İzleyiciler de topun fizik kurallarına uymayan hareketler yaptığını düşünürler ki aslında top fizik kurallarına göre hareket eder. Futbolda benim gördüğüm fizik kurallarına göre hareket etmeyen tek şey Zidane’ın topla yaptığı bazı hareketler olmuştur. En net hata fizikten çok matematik hatasıdır. Örneğin yüzde 150 gol pozisyonu! Bir olasılık en fazla yüzde 100 olabilir. Başlangıçta ben de “ıslak zeminden yansıyan top hız kazandı” yorumunu fiziğe aykırı olarak düşünmüştüm ama biraz düşününce oldukça özel koşullarda oluşabilen makul bir durum olduğunu fark ettim. Bir yanda da Mert Günok’un Avusturya maçında yaptığı o kurtarışın herhangi bir bilimle anlaşılabilecek olmadığını düşünüyorum.” – Prof. Dr. Oğuzhan Gürlü
KEŞFETYENİ
Boşanma aşamasında olan Nara ve Icardi cephesinde sürpriz bir gelişme yaşandı.
