Engelleri aşan sosyal girişimler

CEYDA ULUKAYA - ÖZLEM ÜLKÜ / Türkiye’de resmi olmayan rakamlara göre yaklaşık 10 milyon engelli yaşıyor ve her biri, günlük hayatın hemen her alanında karşısına çıkan engellere karşı mücadele ederken kendisini engelliden çok engellenmiş hissediyor. Çünkü ulaşımdan alışverişe, spordan sanata, sosyal yaşam kurgusu engellileri kapsamayı çoğunlukla ihmal ediyor. Oysa, hayatı herkes için erişilebilir hale getirmek mümkün. Bunun en yetkin örneklerini ise engellilerin deneyimini odağına alarak çözüm üreten yeni sosyal girişimler, proje ve uygulamalar veriyor. Birçoğu engelli kurucularının büyük özverisiyle hayata geçen, kurumları dönüştüren, engelsiz bir dünya vizyonunu ayakta tutan bu girişimlere 10-16 Mayıs Engelliler Haftası vesilesiyle yakından bakıyoruz. 

ENGELSİZ AMAZONLAR  

Hayatını tekerlekli sandalyede devam ettiren Gamze Elibol’un bundan 20 yıl önce kurduğu Türkiye Engelsizler Kültür Sanat ve Eğitim Merkezi, başta tiyatro, dans ve kukla olmak üzere sahne sanatları alanında bugüne dek yüzlerce gösteri sergiledi. Biricik ve Alicik isimli, Türkiye’nin ilk tekerlekli sandalye kullanıcısı kuklaları ile çocuklara birlikte yaşam ve farklılıklar üzerine hikayeler anlatmaya devam ediyor. Kurduğu Engelsiz Amazonlar Sanat Evi’yle de özel gereksinimli çocuklara ve annelerine yönelik atölyeler düzenliyor. Yazdığı “Mavinin Maceraları” masal kitabı da dahil, tüm çalışmalarından elde edilen gelirle yılda 3 bin çocuğun medikal ihtiyacını karşılayan, 7 yıldır 121 engelli çocuğun eğitimine katkıda bulunan Elibol, “Tekerlekli sandalyede hayatını devam ettiren bir kadın olarak girişimci ruhumla hedefim, sanatın engel tanımadığını kanıtlamaktı” diyor. Her türlü gönüllü faaliyete ve desteğe açık olan Engelsiz Amazonlar Sanat Evi’ne www.engelsizamazonlar.com adresinden ulaşmak mümkün.  

Eşpedal Derneği  

İki kişinin birlikte eşgüdümlü şekilde kullanımı için tasarlanan tandem bisiklet aracılığıyla görme engelli bireylerin engeli olmayan bireylerle bisiklet sürebilmesi fikrinden yola çıkan Eşpedal Derneği, yedi yılda İstanbul, Ankara, İzmir, Antalya dahil 11 ilde temsilcilik oluşturarak bisikletin merkezde olduğu sayısız tur, şehirlerarası gezi ve bisiklet kampı düzenledi. Engelli ve engelsiz bireylerin bisiklet ile yol arkadaşlığı yapmalarını, temiz bir ulaşım aracı olan bisiklete herkesin erişimini sağlamayı hedefleyen dernek, bugüne dek yaklaşık 300 görme engelliyle 800 gönüllüyü bisiklet deneyiminde buluşturmayı başardı. Derneğin çalışmalarına eşpedal gönüllüsü olarak katkıda bulunmak ya da bisiklet bakım ve ihtiyaçlarına destek sağlamak üzere bağış yapmak mümkün. Detaylar için www.espedal.org adresi ziyaret edilebilir.  

Robotel Türkiye 

Robotel, başta çocuklar olmak üzere el ve parmak protezi ihtiyacı duyan bireyler için, kişiye özel ölçü ve niteliklerde 3 boyutlu yazıcılarla üretilen ekonomik ve kullanılabilir mekanik elleri ücretsiz olarak paylaşıyor. Bugüne kadar 3500 gönüllünün katılımı ve 600’den fazla üç boyutlu yazıcı kullanılarak 200’ü aşkın çocuğa robot el yapan platformun bu yılki hedefi ise  

120 çocuk için mekanik el üretmeyi sağlamak. Teknoloji ve tasarımı sosyal fayda yaratmak üzere sekiz yıldır çalışan Robotel’de gönüllü olmak içinse 3 boyutlu yazıcı sahibi ya da tasarımcı olma şartı aranmıyor.  Her konuda destek için http://www.robotel.org/gonullu-formu/ adresinden gönüllülük formunu doldurmak yeterli.  

BlIndLook 

Doğuştan görme engelli kadın girişimci Sadriye Görece’nin, girişimci Cihat Ersin Aydın’la birlikte hayata geçirdiği BlindLook görme engellilerin erişilebilirlik kapısı olma yolculuğuna restoran ve kafelerin menülerini #sesol hareketiyle birlikte dönüştürerek başladı. Araya pandemi girse de bu süreç iki yıl devam etti. Ardından görme odaklı ürünleri yüzde yüz ses odaklı bir sisteme çeviren Audio Simulation teknolojisi sayesinde markaları görme engelsiz yapmanın yolunu açtı ve sunduğu EyeBrand sertifikasıyla görme engelsiz markaların sunduğu kapsayıcı hizmeti tanımladı. Şu ana dek onlarca sektörün dönüşümüne katkı veren BlindLook, aralarında Amazon Türkiye, Vodafone Türkiye, Google Türkiye’nin de olduğu birçok markayı dönüştürdü, halihazırda 40’a yakın markayla da aktif bir süreç içerisinde. 

Erişilebilir Her Şey  

Antropolog Seben Ayşe Dayı, makine mühendisi Serim Berke Yarar ve işe alım uzmanı Hale Yıldız üniversiteden üç arkadaş. Seben ve Serim serebral palsili, Hale ise omurilik hasarına bağlı tekerlekli sandalye kullanıcısı. Erişilebilir Her Şey’i kurma hikayeleri ise öğrencilik dönemlerinde birçok alanda engellendiklerini fark edip bunu nasıl dönüştürebilecekleri üzerine kafa yormalarına dayanıyor. 2019’da hayata geçirdikleri sosyal girişimleriyle, başta kültür sanat mekanları olmak üzere kurumlara fiziksel, içeriksel ve iletişimsel alanda erişilebilirlik konusunda çözümler sunmaya dayalı danışmanlık veriyorlar. Tüm çalışmalarında, erişilebilirlik standartlarının yanı sıra kullanıcı deneyimini merkeze alan platform, bunun için ilgili mekanların farklı engel grupları tarafından deneyimlenmesini sağlıyor, raporlama yapıyor ve ardından eğitim çalışmaları ve sunduğu çözümlerle kurumların dönüşüm yolculuğunu başlatıyor. Bugüne dek aralarında British Council, İGA, Pera Müzesi, Sabancı Vakfı ve Müzesi, Bozcaada Caz Festivali, Under Armour, İstanbul Üniversitesi, Arter, Odeabank’ın da bulunduğu 51 kurumun dönüşümüne öncülük eden Erişilebilir Her Şey’in mottosu ise “Bizim için biz olmadan asla”. Platformun kurucularından Serim Berke Yarar, “Erişilebilir bir dünya hedefimiz için kamu ve özel sektörün erişilebilir ve kapsayıcı olması için adım adım ilerlemek istiyoruz. Ana vizyonumuz ise bir Erişilebilirlik Enstitüsü’ne dönüşmek” diyor. Kuruma gönüllü olarak destek vermek üzere https://www.erisilebilirhersey.com/ adresinden ulaşılabilir.  

Ön yargılar camdan tavan  

Türkiye’deki engellilerin yüzde 20’si istihdama katılabilecek durumda. Kısmi felçle dünyaya gelen Esra Odabaşı’nın 6 yıl önce kurduğu Es Kariyer engelli çalışan-işveren ve insan kaynakları üçgeninde aktif rol oynuyor. Odabaşı, engelli istihdamındaki durumu şöyle anlatıyor: 

Şirketler engellilerin düşük potansiyelli olduklarını ve iyi iletişim kuramayacaklarını düşündükleri için giriş seviyesindeki işlerde değerlendirmek istiyorlar. Oysa engel oranı iş yapma kabiliyetiyle doğru orantılı değil. 

Yaklaşık 6 bin engelli adayla mülakat yaptık. İstatistiksel olarak ilköğretim mezunu adaylar çoğunlukta. Ancak doktorası, yüksek lisansı olan binlerce adayımız da var.  

Stajyer programıyla işe başlayan ve şu anda uzman olarak çalışan birçok adayımız var.  

Maaş, yan haklar gibi hijyen faktörlerle ilgili tüm çalışanlara adil davranılması, terfi ile ilgili de kişinin engelinden bağımsız olarak, teknik yeterliliğinin doğru ölçümlenmesiyle gerçekleşebilir. Bu konudaki ön yargılar maalesef engelliler için camdan tavan oluşturuyor. 

Engelsiz ulaşım

İETT web sitesi ve MOBİETT mobil uygulamasında BlindLook ses odaklı teknolojiyle görme engelliler için erişilebilir hizmet sunuyor.

Toplu taşıma kullanamayacak engelliler, Alo 153 Çözüm Merkezi’nden bir hafta öncesinden rezervasyon yaptırıp sağlık, hidroterapi, eğitim, kamu kurumu, tekerlekli engelli araç alımı veya tamiri, sosyal aktivite gibi işleri için evlerinden alınabiliyor.

Barış Telli

‘Ampute Messi’ öğrenci yetiştiriyor

Türkiye’de ve dünyada “Ampute Messi” olarak tanınan milli sporcu Barış Telli, 4 yaşındayken geçirdiği trafik kazası sonucu sağ bacağını kaybetti. 7 yaşında spora başlayan, hem forma giydiği kulüpler hem de Ampute Futbol Milli Takımı’nda sayısız şampiyonluklar, gol krallıkları, yılın sporcusu unvanlarını kazanan Barış Telli aynı zamanda beden eğitimi öğretmeni. Bedensel engelli ilk beden eğitimi öğretmeni olarak 2015 yılında ataması yapılan sporcu, Ankara’da görev yapıyor. Başarının ilk adımının ailede atıldığını söyleyen sporcu, “Her şey ailede başlar. Başkalarını örnek göstermek yerine çocuklarının yanında olup, onlara güven versinler. Güven ve sevgi içinde büyüyen çocuk kendi potansiyelini görecektir ve hangi alanda ilerleyeceğinin kararını verecektir” sözleriyle de aile desteğinin önemini vurguluyor. Haziran ayında çekimleri başlayacak “Hayatla Barış” filmiyle hayatı beyazperdeye aktarılacak olan sporcu, “Dünyalarını sallayabilirsin sana eksik olduklarını söyleseler bile... Bu söz benim için çok önemli. Asla, yapamazsın diyenlere kulak asmadan çalışmak gerek. Ve hedef koymalıyız kendimize. Benim şimdiki hedefim, ekim ayında yapılacak Ampute Futbol Dünya Kupası’nda şampiyon olmak” diyor.