Edebiyatın 100 yıllık mucizeleri

F.Scott Fitzgerald’ın benzersiz eseri “Muhteşem Gatsby”; “Daha genç ve kırılgan olduğum yaşlarımda babamın verdiği bir öğüt, o günden beri aklımdan hiç çıkmaz. ‘Birisini eleştirmeye kalkıştığında,’ dedi bana, ‘şu dünyada her insanın senin sahip bulunduğun ayrıcalıklara sahip olmadığını hiç aklından çıkarma” cümleleriyle açılır. Kahramanımız Jay Gatsby’nin görkemli ve çalkantılı yaşamına ortak oluruz kitap boyunca. Ve tabii 20. YY Amerikasının ruhuna... Caz Çağı olarak tanımlanan 1920’leri gözlerimizin önüne getirir âdeta Fitzgerald. Jay Gatsby ile saplantı hâline getirdiği ilk aşkı Daisy’nin yaşadıkları bundan tam 100 yıl önce 10 Nisan 1925’te yayımlandı. Yayımlandığı günden bu yana ise etkisi edebiyatla sınırlı kalmadı, beyazperdeden sahneye birçok kez uyarlandı.

Altıncı kez peyazperdede

F.Scott Fitzgerald’ın yazdığı “Muhteşem Gatsby” romanı, 1925’te yayımlanmasından bu yana altı kez beyazperdeye ve ekrana uyarlandı. İlk film uyarlaması 1926’da Herbert Brenon’ın yönettiği sessiz bir film olan “Muhteşem Gatsby” ile yapıldı. Bu film teknik olarak artık mevcut değil ve ‘kayıp’ olarak kabul ediliyor. Varlığını kanıtlamak için yalnızca bir dakikalık fragmanı kaldı geriye.

İkinci uyarlanmış film 1949’da yapıldı ve ilk uyarlamayla aynı adı taşıyan “The Great Gatsby”, Elliot Nugent tarafından yönetildi. Üçüncü uyarlanmış film 1974’te “The Great Gatsby” adıyla Jack Clayton tarafından yönetildi. Sonraki film ise 2000’de yayınlanan ve Robert Markowitz tarafından yönetilen televizyon için yapılmış “The Great Gatsby” filmiydi. Kısa bir süre sonra beşinci uyarlama 2002’de yayınlandı ve “G” adıyla Christopher Scott Cherot tarafından yönetildi. Son olarak ve en son yayınlanan, Baz Luhrmann’ın yönettiği 2013 uyarlaması “The Great Gatsby”. Bu filmler arasında ikisi özellikle büyük bütçeli, iyi bilinen filmler: Robert Redford’ın başrol oynadığı 1974 versiyonu ve Leonardo DiCaprio’nun oynadığı 2013 filmi. Gatsby’e hayat veren iki büyük aktörün varlığı dahi romanın büyüsünü yakalamaya yeterli olmadı. Diğer yandan Broadway müzikali “The Great Gatsby” 11 Nisan-7 Eylül tarihleri arasında Londra’da Avrupalı sanatseverlerle buluşacak.

Mrs. Dalloway ile Londra sokaklarında

Bu yıl 100. yaşını kutlayacak olan bir diğer büyük eser ise Virginia Woolf’ün “Mrs. Dalloway”i... Bilinçakışı tekniği ile yazılan en etkin romanlardan biri olan eser, aynı zamanda kadın yazarların yeteneğini kabul ettirdiği çalışma olarak da önemli. Virginia Woofl’ün “Mrs. Dalloway”i ve yazdığı diğer önemli eserler gibi beyazperdenin ve sahnenin alan açtıkları arasında dikkat çekici bir yer tutuyor. Yönetmenliğini Marleen Gorris’in yaptığı 1997 tarihli “Mrs. Dalloway” filminde Clarrisa Dalloway’e Vanessa Redgrave ve Natascha McElhone hayat verdi.

Kafka’nın “Dava”sı kapanmadı

Birçoğumuzun Gregor Samsa’yı daha iyi anladığı bugünlerde Franz Kafka’nın bir diğer ünlü romanı “Dava” 100. yaşını kutluyor. Kafkaesk bir atmosferin dünyaya oldukça tanıdık geldiği günlerden geçerken “Dava”nın kahramanı Joseph K.’nın başından geçenleri sahnede izlemek isteyenler DasDas’ın aynı adlı oyununa bilet alabilirler. Kafka’nın “Dava”sı sinemanın da uzak duramadığı oldukça etkili bir eser. Orson Welles’in yazıp yönettiği 1962 tarihli Almanya, İtalya, Fransa ortak yapımı “Dava” bir sabah odasında uyandığında karşısında polisleri bulan ve onlardan hakkında bir dava açılmış olduğunu öğrenen, ancak ne ile suçlandığını bir türlü öğrenemeyen banka memuru Josef K.’nın absürt hikâyesini anlatır. Welles’in “En beğendiğim filmim” dediği “Dava” sinema eleştirmenlerince de en iyi Kafka uyarlaması olarak kabul edilmekte. Kafka ve sinema ilişkisi ayrıca Mehmet Öztürk’ün “Franz Kafka ve Sinema” adlı kitabında incelenmişti.

“Köşkteki Esrar” 100 yıldır çözülemiyor!

Agatha Christie’nin yazdığı “The Secret of Chimney/Köşkteki Esrar” kitabı da 2025’de dalya diyen eserler arasında. Polisiye yazının dev ismi Agatha Christie’nin bu unutulmaz eseri 2010 yılında TV filmi olarak karşımıza çıktı. Julia McKenzie, Ian Weichardt ve Laura O’Toole’un başrolleri paylaştığı filmin yönetmen koltuğunda John Strickland oturuyor. Mikhail Bulgakov’nun Ekim Devrimi’nin bir alegorisini sunduğu “Köpek Kalbi”, W. Somerset Mugham’ın “The Painted Veil/ Boyalı Peçe”si, Theodore Dreiser’ın kaleme adığı “An American Tragedy”, P.G. Wodehouse’un yazdığı “Carry On, Jeeves”, adı faşizmle özdeşleşen Adolf Hitler’in “Kavgam” kitabı ve Elinor Brent-Dyer’ın kaleme aldığı edebiyat serisi “The Cahlet School”un ilk kitabı “The School at the Chalet” de bu yıl 100. yaşına ulaşan eserler arasında.