İran dini lideri Ali Hamaney kimdir? İran siyasetine yön veren Hamaney hayatı ve biyografisi
17.06.2025 - 00:51 | Son Güncellenme:
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, İran lideri Ali Hamaney'i hedef almanın, "çatışmayı artırmayıp aksine sona erdireceğini" savundu. İran'ın dini lideri Ali Hamaney, ülkede son sözü söyleyen kişi olarak onlarca yıldır ülke siyasetine yön veriyor. Peki, Ali Hamaney kimdir?
İsrail’in İran’a saldırısıyla başlayan savaş dört gündür devam ederken, ABD Başkanı Donald Trump'ın İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney'e suikast planını engellediği iddia edilmişti. Ayrıca, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, İran lideri Ali Hamaney'i hedef almanın, "çatışmayı artırmayıp aksine sona erdireceğini" savundu. Yaşanan son dakika İran - İsrail savaşı gelişmeleri ardından İran siyasetine yön veren Hamaney'in kim olduğu merak edildi? Peki, İran'ın dini lideri Ali Hamaney kimdir?
ALİ HAMANEY KİMDİR?
Ali Hamaney, 19 Nisan 1939'da Meşhed kentinde doğdu. Ailesi aslen Tebrizlidir, baba tarafı İran Türklerindedir.
Hamaney'in babası din adamıdır ve babasının izinden giderek çocuk denecek yaşta din adamı olmuştur. Meşhed'de ve Irak'ın Necef kentinde din eğitimi almıştır. İran'ın dini merkezi Kum kentinde, gelecekte İslam devrimine liderlik edecek Ayetullah Humeyni'yle tanışmıştır.
Hamaney'in hayatının 40 yılı Şah döneminde geçti. İran'da İslam devleti kurmak isteyen Humeyni, Şah'ın bir numarılı düşmanıydı. Hamaney, Humeyni'nin Paris'te sürgünde olduğu yıllarda onun fikirlerini yaymak için çalışmıştır. Şah'ın polisi tarafından altı kez gözaltına alındı ve işkence gördü.
1979 yılı hem İran için hem Hamaney için dönüm noktası olmuştur. Şah, geniş halk kitlelerinin isyanıyla devrilmiş ve sürgünden dönen Humeyni, İslam rejimini kurmuştur. İran'ı artık mollalar yönetecekti ve Hamaney de o mollalardandır.
40 yaşında Hamaney, yeni liderin yakın çevresindeki isimlerden biri oldu. Devrimi Konseyi'nde görev aldı, milletvekili oldu ve savunma bakan yardımcılığı yapmıştır. İran'ın en etkili kurumlarından biri olan Devrim Muhafızları'nın kuruluşuna yardım etti. Başkent Tahran'da cuma namazlarında imamlık yapmaya yaptı.
İslam rejiminin önde gelen biri haline gelen Hamaney, 1981'de suikast girişimine uğradı. Camide konuşma yaparken kasetçaların içine gizlenen bomba infilak etti. Saldırıda ağır yaralanan Hamaney'in sağ kolu felçli kalmıştır. Suikast girişiminden dini yönetime karşı çıkan Furkan grubu sorumlu tutuldu.
Hamaney kurtuldu ama iki ay sonra Cumhurbaşkanı ve Başbakan peşpeşe suikaste kurban gitti. 42 yaşındaki Ali Hamaney, suikast girişiminden dört ay sonra, yüzde 95'in üzerinde oy olarak Cumhurbaşkanı seçildi.
İran’ın dini lideri Ali Hamaney, İran İslam Devleti'nin Humeyni'den sonraki lideri oldu, devrimin liderinden kat be kat uzun süre iktidarda kaldı ve ülkede son sözü söyleyen kişi olarak onlarca yıl İran siyasetine yön verdi.
İRAN-IRAK SAVAŞI SIRASINDA CUMHURBAŞKANIYDI
Hamaney'in cumhurbaşkanlığı dönemi sekiz yıl süren İran-Irak savaşıyla geçmiştir. Savaş, yaklaşık 1 milyon kişinin ölümüne, 2 milyon kişinin yaralanmasına ve her iki ülkede de ağır hasara yol açtı.
1989 yılı hem dünya hem İran için dönüm noktası oldu. ABD ile Sovyetler Birliği arasındaki Soğuk Savaş biterken İran İslam rejimi liderini kaybetti. 49 yaşındaki Hamaney, Uzmanlar Meclisi tarafından oybirliğiyle Humeyni'nin yerine dini lider seçildi.
BİR GECEDE "AYETULLAH" İLAN EDİLDİ
Ancak Humeyni'nin kurduğu İslam Cumhuriyeti'nde liderlik koltuğuna üst düzey bir din adamının oturması gerekiyordu. Hamaney'in dini bilgisinin liderlik için yeterli olmadığını düşünenler vardı.
Eleştirilerin önüne geçmek için Hamaney, bir gecede Ayettulah ilan edildi ve anayasa değiştirildi. Dini lider karşısında Cumhurbaşkanının yetkileri artırıldı.
Hamaney, İslam rejimi içinde sıradan hatta silik bir isimdi. Attığı en önemli adım, İran-Irak savaşı sonrasında Devrim Muhafızları'nı güçlendirmek oldu.
Böylece rejim içindeki konumunu güçlendirdi, her dönemde son sözü söyleyen güçlü bir lider haline geldi.
ORTADOĞU'DA SAVAŞLAR VE BÜYÜK ALTÜST OLUŞLAR
Hamaney döneminde Ortadoğu savaşlara ve büyük altüst oluşlara sahne oldu. İran-Irak Savaşı'nı, 1991'de Körfez Savaşı, 2003'te Irak'ın işgali izledi.2011'de, Arap ülkelerinde, Hamaney'in "İslami uyanış" olarak nitelediği halk ayaklanmaları başladı. Ayaklanmalar, İran ile Suudi Arabistan arasında uzun süredir devam eden jeopolitik rekabeti artırdı.
İslam rejiminin gözünde ABD ve İsrail, "Büyük Şeytan"dı. Hamaney döneminde İran, ABD yönetiminin ve İsrail'in bölgedeki etkisine karşı bir "direniş ekseni" oluşturdu.
Devrim Muhafızları eliyle oluşturulan eksen, aynı zamanda İran'ın bölgedeki etkisini bir hayli genişletti.
Lübnan'daki Hizbullah örgütü, Yemen'deki Husiler, Irak'taki Şii milisler ve Filistin'deki Hamas ve İslami Cihad "direniş ekseni" içinde yer aldı.
Direniş ekseninde kilit rol oynayan İran Devrim Muhafızları Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani, 2020'de Irak'ta ABD saldırısında öldürüldü. Hamaney, Süleymani'nin cenaze namazını kıldırırken gözyaşlarını tutamadı.
HAMANEY'İN İZNİYLE NÜKLEER ANLAŞMA İMZALANDI
İran'ın ABD başta olmak üzere Batı ile en önemli sorunu nükleer programıydı. Ambargo altındaki İran, halkı ekonomik olarak rahatlatmak için Hamaney'in izniyle 2015'te Batı ile nükleer anlaşma imzaladı.
Anlaşmada, nükleer programın enerji üretiyle sınırlanması karşılığında yaptırımların kademeli olarak kaldırılması öngörülüyordu. Ancak 2018'de dönemin ABD Başkanı Donald Trump nükleer anlaşmadan çekildi, yerine gelen Joe Biden, canlandırmaya çalışsa da başarılı olamadı. Anlaşmanın yürümemesi, içeride, Hamaney'in "Amerikalıların güvenilmez olduğu" tezini güçlendirdi.
İRAN'DA PROTESTOLAR
Hamaney'in on yıllara dayanan iktidarı, protestolara da sahne oldu. En büyüklerinden biri, Mahmud Ahmedinejad'ın 2009'da Hamaney'in desteğiyle yeniden cumhurbaşkanı seçilmesiyle patlak verdi. Seçimlerde hile yapıldığı gerekçesiyle başlayan gösteriler, güvenlik güçlerinin kanlı müdahalesiyle bastırıldı.
2017 ve 2019'da bu kez ekonomik sıkıntıları protesto için gösteriler yapıldı. 2022'deyse başörtüsü zorunluluğu ve polis şiddeti gençleri sokağa döktü. 22 yaşındaki Mahsa Amini, düzgün örtünmediği gerekçesiyle "ahlak polisi" tarafından gözaltına alındıktan sonra hayatını kaybetti.
Amini'nin polis şiddetiyle öldüğü iddiaları üzerine başlayan ve tüm ülkeye yayılan gösteriler aylarca sürdü. Gösteriler sırasında Hamaney karşıtı sloganlar da atıldı. Hamaney, Mahsa Amini protestolarından yabancı ülkeleri sorumlu tuttu. Ayetullah Ali Hamaney, on yıllardır süren iktidarında hiç ülke dışına çıkmadı. Altı çocuk babası olan Hamaney, şiir okumayı ve bahçeyle ilgilenmeyi seviyor.
Amerikan ABC News kanalına bir röportaj veren İsrail Başbakanı Netanyahu, İran lideri Hamaney'e suikast iddiası konusunda net bir değerlendirme yaptı. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, İran lideri Ali Hamaney'i hedef almanın, "çatışmayı artırmayıp aksine sona erdireceğini" savundu.
